نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

• ابراهیم فیاض ¹
• محسن بدره ²

¹ استادیار دانشکدة علوم اجتماعی، دانشگاه تهران

² کارشناس ارشد معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه امام صادق(ع)دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

نظریه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها در علوم اجتماعی و انسانی بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طرف نیستند و با مطالعه آن‌‌‌‌‌‌‌‌ها و کاوشِ مبناهای مختلف ماقبل نظری که بر آن استوار‌‌‌‌‌‌‌‌اند، می‌‌‌‌‌‌‌‌توان به فرانظریه‌‌‌‌‌‌‌‌های آن‌‌‌‌‌‌‌‌ها پی برد. فرانظریه شاکله‌‌‌‌ای مشتمل بر مؤلفه‌‌‌‌های فرانظری است که همان پیش‌‌‌‌فرض‌‌‌‌های ماقبل نظری هستند. پیش‌‌‌‌فرض‌‌‌‌های فرانظری اغلب پنهان‌‌‌‌اند و با فرانظریه‌‌‌‌ورزی و مطالعه نظریه‌‌‌‌ها که خود منجر به معرفتی درجه‌‌‌‌ دوم می‌‌‌‌شود، آشکار می‌‌‌‌شوند. فرانظریه‌‌‌‌ورزان از پیش‌‌‌‌فرض‌‌‌‌های فرانظری مختلفی یاد می‌‌‌‌کنند که می‌‌‌‌توان در مجموع آن‌‌‌‌ها را این‌‌‌‌گونه نام برد: پیش‌‌‌‌فرض‌‌‌‌‌‌‌‌های فراطبیعی، جهان‌‌‌‌شناختی، منطقی، هستی‌‌‌‌شناختی، معرفت‌‌‌‌شناختی، روش‌‌‌‌شناختی، ارزش‌‌‌‌شناختی، رویه‌‌‌‌شناختی، علت‌‌‌‌شناختی، اخلاقی، و زیبایی‌‌‌‌شناختی. فرانظریه‌‌‌‌ورزان همچنین، با توجه به اختلاف میان نظریه‌‌‌‌پردازان در پیش‌‌‌‌فرض‌‌‌‌های مذکور و به‌‌‌‌طور کلی، با توجه به نحله‌‌‌‌ها و جهت‌‌‌‌گیری‌‌‌‌های فلسفی شاخص و نافذ در علوم، از چند فرانظریه اصلی نام برده‌‌‌‌اند که می‌‌‌‌توان آن‌‌‌‌ها این‌‌‌‌گونه برشمرد: فرانظریه‌‌‌‌های اثبات‌‌‌‌گرایی، پسامدرنیسم، واقع‌‌‌‌گرایی انتقادی، هرمنوتیک و فرانظریه انتقادی. هر فرانظریه، فرانظریه‌‌‌‌ورزی خاص خود را نیز دارد؛ یعنی دربارۀ جنبه‌‌‌‌های روشی که برای ساختن و پیدا کردن فرانظریه‌‌‌‌ها استفاده می‌‌‌‌شود نیز موضع خاص خود را دارد. این مقاله فرانظریه‌‌‌‌ورزی را به‌‌‌‌مثابه راهی به‌‌‌‌سوی نظریه‌‌‌‌های دینی در علوم اجتماعی و انسانی از رهگذر یافتن فرانظریه(های) اسلامی این علوم مطرح می‌‌‌‌کند.

کلیدواژه‌ها

• فرانظریه
• فلسفه علوم اجتماعی
• فلسفه علوم انسانی
• فرانظریه اثبات‌‌‌‌گرا
• فرانظریه پسامدرن
• فرانظریه واقع‌‌‌‌گرایی انتقادی
• فرانظریه انتقادی
• فرانظریه اسلامی

عنوان مقاله [English]

A Search in Metatheories of Humanities and Social Sciences; Necessities of Proceeding towards Islamic Metatheorizing

نویسندگان [English]

• Ebrahim Fayyaz ¹
• Mohsen Badreh ²

¹ Assistant Professor , Faculty of Social Studies, Tehran University

² M.A. Student of Islamic Studies, Culture and Communication, ISU.

چکیده [English]

There is no such thing as impartiality in the theories of social sciences and humanities. We can recognize their metatheories by studying various pretheoretical bases they are founded on. By metatheory we mean a corpus that consists of metatheoretical constituents, or pretheoretical presuppositions. Metatheoretical presuppositions are often hidden and become manifest through metathorizing and studying theories that in turn will lead to a second – hand knowledge. According to metatheoreticians, metatheoretical presuppositions are of different kinds: metaphysical, cosmological, logical, ontological, epistemological, methodological, axiological, praxiological, aetiological, ethical, and aesthetic. Metatheoricians also mention some principal metatheories due to the existing differences among theorists in regard to the above-mentioned presuppositions or the prominent philosophical schools. These are: positivistic, postmodernist, critical realist, and hermeneutic presuppositions; and critical presuppositions.
Each metatheory has its own method of metatheorization; i.e its own stance towards how to discover or formulate metatheories. In this article, metatheorization is discussed as a path towards religious theories in social sciences and humanities through discovering Islamic metatheories.
 

کلیدواژه‌ها [English]

• metatheory
• philosophy of social sciences
• philosophy of humanities
• positivistic metatheory
• postmodern metatheory
• critical realist metatheory
• critical metatheory
• Islamic metatheory