نوع مقاله : علمی تخصصی

نویسندگان

• ابراهیم فیاض ¹
• جبار رحمانی ²

¹ استادیار گروه انسان‌شناسی دانشکدة علوم اجتماعی دانشگاه تهران

² دانشجوی دکتری مردم‌شناسی دانشگاه هند

چکیده

در حوزة مطالعات اجتماعی دین در ایران، معمولاً کمتر به این مسئله پرداخته شده است که وجدان جمعی اجتماع دینی از طریق چه سازوکار‌هایی تولید و بازتولید می‌شود. بنا به رویکردهای انسان‌شناسی اجتماعی و نمادین می‌توان به طرح این مسئله پرداخت که مهم‌ترین و عمومی‌ترین مناسک دینی که نقش اصلی را در بازتولید وجدان جمعی شیعیان دارد، کدام است. دورکیم معتقد است که دین و امر قدسی در نهایت همان بازنمایی جامعه در نمادهای مقدس است. جامعه از طریق این نمادها، خودش را در مناسک مذهبی و نظام اعتقادی همراه آن‌ها برای افراد بازتولید می‌کند. در طی این مناسک وجدان جمعی مؤمنان به‌طور فعالانه تولید و بازتولید می‌شود و فرد آگاهی جمعی خودش را از خلال ذهنیت مذهبی موجود در مناسک دینی، به دست می‌‌آورد و از این طریق جامعه،خودش را در فرد درونی می‌کند.
سفرنامه‌نویسان غربی از دورة صفویه به این‌ سو داده‌های بسیاری را در حوزه‌های مختلف فرهنگ و جامعة دینی ایران فراهم کرده‌اند. یکی از مسائل مورد توجه برای ناظران مسیحی در ایران، دین و مذهب ایرانی و به‌ویژه مذهب تشیع بوده است. این داده‌ها بیانگر آن‌است که عزاداری محرم، عمومی‌ترین و مرکزی‌ترین مناسک جمعی شیعیان است که جامعة شیعی در آن به اوج احساسات و عواطف جمعی مذهبی خودش می‌رسد. بنا به رویکردی دورکیمی، مناسک محرم مهم‌ترین و اصلی‌ترین منسک دینی است که وجدان جمعی و آگاهی جمعی شیعیان ایرانی در آن تولید و بازتولید می‌شود. ذهنیت مذهبی مؤمنان نیز در طی این مناسک در افراد ایجاد می‌شود و از خلال این ذهنیت، پیوند فرد با جامعه و هویت اجتماعی‌اش بازتولید می‌شود و به نوعی ظهور عمومی پیدا می‌کند؛ و از سوی دیگر، جامعه خودش را با اقتداری بیشتر در فرد درونی می‌سازد. همة این‌ها سبب شده است که مناسک عزاداری اصلی‌ترین محمل انتقال و تداوم وجدان جمعی شیعیان ایرانی باشد.

کلیدواژه‌ها

• تشیع
• مناسک عزاداری
• وجدان جمعی
• آگاهی جمعی
• هوّیت اجتماعی
• انسان‌شناسی دین
• سفرنامه

عنوان مقاله [English]

Mourning Rituals and Collective Conscience in the Iranian Shiism

نویسندگان [English]

• Ebrahim Fayyaz ¹
• Jabbar Rahmani ²

¹

²

چکیده [English]

In the field of religious social studies in Iran, they have done little about the mechanism of production and reproduction of the collective conscience of a religious community. By relying on approaches existing in symbolic and social anthropology we can raise the issue of tracing the most salient and common religious rituals that have the principal role in reproducing the shias' collective conscience. According to Durkheim, religion and the sacred are ultimately the representation of the society in sacred symbols. In other words, the society reproduces itself in religious rituals and their accompanying ideology through these symbols.
In the process of these rituals, the believers' collective conscience is actively produced and reproduced and the the individual gains his collective consciousness out of the existing religious mentality in those rituals, thus internalizing his society.
Western travelogue writers from Safavids onwards have provided numerous data about various cultural domains and Iranian religious society. A noticeable issue for Christian observers in Iran, has been the Iranian religion especially Shiism.
The data indicate that the Muharram mourning ritual is the core of Shiite collective practice in which the believers reach the climax of their religious and collective emotions. By adopting Durkheim’s approach, Muharram ritual is to be considered as the central religious practice in which the Iranian Shias’ collective conscience and consciousness are produced and reproduced. This is where the believers’ religious mentality is shaped and the link between the individual and society is formed resulting in the development of social identity.

کلیدواژه‌ها [English]

• Shiism
• mourning rituals
• collective conscience
• collective consciousness
• Social Identity
• anthropology of religion
• travelogue