نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

• مهدی منتظرقائم ¹
• زهره علی‌خانی ²

¹ استادیار گروه ارتباطات اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

² دانشجوی دکتری ارتباطات

چکیده

با توجه به ارتباط همیشگی زندگی توده مردم با مفاهیم جبر و اختیار، و نیز اهمیت ذاتی این مفهوم در حیطه دین، و با عطف‌‌‌نظر به توانایی رسانه‌‌‌ها در برساخت روایت توده مردم از نظام اسباب هستی این تحقیق در پی پاسخگویی به این سؤال برآمده است که در مجموعه تلویزیونی‌‌‌ نمونه تحقیق از مفهوم اختیار چه برساخت معنایی‌‌‌ای به مخاطب ارائه می‌‌‌شود. لذا ابتدا یک معرفی اجمالی از مفهوم اختیار در اندیشه اسلامی و دال‌‌‌های آن که امکان بازشناسی فضای تخاصم میان جبر مطلق و اختیار مطلق در بخش عملی تحقیق را فراهم می‌‌‌آورد، ارائه شده است. با اتخاذ رویکرد نظری بازنمایی برساختی، ترکیبی از رویکردهای تحلیل گفتمان برای تحلیل گفتگوهای مجموعه درباره اختیار انسان و نیز الگوی تحلیل کنشگر گریماس برای تحلیل ساختار اساسی کنشگری در مجموعه استفاده شده است. با ترسیم نمودار شماتیک کنشگران پی‌‌‌رفت‌‌‌های آغازین و پایانی نشان داده شده است که مجموعه (تلویزیونی) به‌لحاظ روایی و گفتمانی متمایل به گفتمانی جبرگراست. مجموعه (تلویزیونی) با در مرکز قرار دادن قدرت الهی در ساختار داستانی و نیز گفتگو‌‌‌های شخصیت‌‌‌ها به گفتمان کلی جبر نزدیک می‌‌‌شود و این دال تمامی دال‌‌‌های دیگر را در جاذبه معنایی خود معین و بامعنا می‌‌‌گرداند. دال‌‌‌های خواب، کیفرانگاری سختی‌‌‌ها و پاداش‌‌‌انگاری خوشی‌‌‌ها، تقدیرگرایی، جامعیت نصّ دینی، نظم جهان و سنت اجتماعی در مجموعه (تلویزیونی) تأیید و دال‌‌‌های پرسشگری، روش تعقلی و فلسفی و نیز اثرگذاری ساختارهای اجتماعی طرد شده و به‌طور کلی گفتمان فلسفی و نیز گزاره‌‌‌های اختیار نفی می‌‌‌شود. به ارتباط هرکدام از این دال‌‌‌ها با گزاره‌‌‌های گفتمانی اختیار در بخش تحلیل داده‌‌‌ها پرداخته شده است. 

کلیدواژه‌ها

• اختیار
• جبر
• گفتمان
• روایت
• مجموعه تلویزیونی

عنوان مقاله [English]

Human Free Will Representation in TV Religious Serials: A Case Study of Key to Mysteries

نویسندگان [English]

• Mehdi Montazer Qaem ¹
• Zohreh Alikhani ²

چکیده [English]

The fundamental significance of free will and determinism in religion, and its role in people's daily lives, and the consideration of the media potential in capturing people's interpretation of the existential system of causes has led the researcher to answer this question: What kind of conceptual representation of free will can the audience receive from the serial Key to Mysteries. The first thing to offer is therefore a brief presentation of free will in Islamic thought and its signifiers which provide the possibility of the recognition of the antagonism between absolute determinism and absolute free will in the practical domain of our study. With adopting a representational theory approach, a combination of discourse analysis approaches has been used for analyzing the film dialogs relating to human free will and also Grimas Functional Model for analyzing functionalism structure in the film. A schematic diagram of initial and final stages of the serial shows that both its narrative and discourse are tended to a deterministic outlook. By bringing the divine power into focus in the overall structure and characters' dialogs, the film shows a tendency to determinism so that this signifier attracts the others to itself and renders them meaningful. Signifiers such as dream, retributive nature of hardships, rewarding nature of joys, fatalism, and comprehensiveness of religious textual ordinances, cosmic order and social traditions are all endorsed, and on the contrary, those concerning curiosity, intellectual and philosophical methodology, and also the effectiveness of social structures are renounced, thus negating philosophical discourse and free will premises. The relation between each of these signifiers with free will discourse is discussed in data analysis section.

کلیدواژه‌ها [English]

• Free Will
• determinism
• Discourse
• Narrative
• TV serial