زمینه‌ها و نقش سیاست‌های دولت در توسعه خلاقیت فرهنگی ایران عصر صفویه

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق علیه‌السلام

2 دانشیار دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق علیه‌السلام

3 استادیار دانشکده الهیات معارف اسلامی و ارشاد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام.

چکیده

خلاقیت به معنای عام شرط پویایی فرهنگ و تحقق تمدن است. یکی از نقاط قوت تمدن غربی معاصر نیز جذب و به‌کارگیری نخبگان است. خلاقیت فرهنگی که به تولید محصولات نمادین می‌انجامد و یکی از انواع خلاقیت است که به‌ویژه در آثار هنری تجلی می‌یابد. هدف مقاله حاضر، تبیین مسیر خلاقیت فرهنگی در دوره تاریخی صفویه است. به لحاظ آثار تاریخی و هنری، دوره صفویه در تاریخ میانه ایران کم‌نظیر است که نشان از توسعه خلاقیت فرهنگی در این دوره می‌باشد. این مقاله با رویکردی سیاستی به خلاقیت فرهنگی، نقش دولت در گسترش آن را بررسی می‌کند. سؤال اصلی این است چه سیاست‌هایی منجر به رشد و توسعه خلاقیت فرهنگی در دوره صفویه شد؟ برای پاسخ به این سؤال زمینه فرهنگی پیشاصفویه که زیربنای سیاست‌های بعدی قرار گرفته بررسی شده است. همچنین با استناد به گزاره‌های تاریخی تلاش شده سیاست‌های فرهنگی و عمومی دولت صفویه که مستقیم و غیرمستقیم بر خلاقیت فرهنگی تأثیر گذاشته‌اند استخراج و مقوله‌بندی شود. نتایج این تحقیق که با روش کتابخانه‌ای انجام شده مجموعه‌ای از سیاست‌ها و اقدامات دولت صفویه را شناسایی کرده است که بر گسترش خلاقیت فرهنگی تأثیرگذار بوده‌اند. سیاست‌های فرهنگی در چهار مقوله: هویتی، دینی، توسعه‌ای و حمایتی دسته‌بندی شده‌اند. همچنین سیاست تعامل فرهنگی و مواجهه با تنوع فرهنگی نیز به‌عنوان سیاست‌های مؤثر بر زمینه تولید و مصرف محصولات فرهنگی و رشد خلاقیت شناسایی شده‌اند. مجموعه این سیاست‌های فرهنگی و دیگر سیاست‌های عمومی در دوره صفویه که به بهبود شرایط اقتصادی و شکل‌گیری طبقات اجتماعی جدید انجامید به رشد و توسعه خلاقیت فرهنگی منجر گردید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Contexts and Role of Government Policies in the Development of Cultural Creativity in Safavid Iran

نویسندگان [English]

  • Mohammad Mohsen Hasanpour 1
  • Mohammad Hadi Homayoon 2
  • Ahmad Pakatchi 3
  • Mahmoud jamalaldin Zanjani 3

1 Ph.D student of Culture and Communication, Faculty of Islamic Education, Culture and Communication, Imam Sadegh University

2 Associate Professor, Department of Culture and Civilization, Faculty of Islamic Education, Culture and Communication, Imam Sadegh University

3 Assistant Professor of Quranic and Hadith Sciences, Faculty of Theology, Islamic Studies and Guidance, Imam Sadegh (AS) University

چکیده [English]

Creativity in its general sense is the condition for cultural dynamism and the development of civilization. One of the strengths of contemporary Western civilization is the attraction and employment of elites. Cultural creativity can lead to symbolic production that is especially manifest in works of art. The purpose of this article is to explain the path of cultural creativity in the Safavid historical period. Actually, in terms of historical and artistic works, the Safavid period stands unique in Iranian history, which is a proof of the development of cultural creativity at that time. This article examines the role of government in promoting cultural creativity with a policy approach. The main question is "what policies led to the growth and development of cultural creativity in the Safavid period?" To answer this question, the pre-Safavid cultural context underlying subsequent policies has been examined. Also, based on historical propositions, an attempt has been made to extract and categorize the cultural and public policies of the Safavid government that have directly and indirectly affected cultural creativity. The results of this research, which was conducted by the library method, have identified a set of policies and actions of the Safavid government that have been effective in promoting cultural creativity. Cultural policies are categorized into four categories: identity, religion, development, and advocacy. Also, the policy of cultural interaction and exposure to cultural diversity has been identified as an effective one in the field of production and consumption of cultural products and the growth of creativity. The combination of these cultural and other public policies in the Safavid period, which led to the improvement of economic conditions and the formation of new social classes, was the cause of the growth and development of cultural creativity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cultural Creativity
  • History of Iran
  • Islamic Civilization
  • Safavid Period
  • Cultural Policy
  1. آذرنگ، عبدالحسین (1391). سقوط‌ها، فروپاشی‌ها: نظری به تمدن‌های سقوط کرده، فروپاشیده، پایان‌یافته، و دیدگاه‌ها و فرضیه‌هایی درباره تمدن و آینده آن. تهران: جهان کتاب.
  2. آژند، یعقوب (1387). مکتب نگارگری هرات. تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
  3. اشپنگلر، اسوالد(1369).  فلسفه سیاست: چهره عریان دموکراسی غرب. با ترجمه هدایت الله فروهر. تهران: نشر نظر.
  4. امین، حسن (1370). فقه و سیاست در عصر صفوی. لندن: پکا.
  5. اولئاریوس، آدام (1369). سفرنامه آدام اولئاریوس: اصفهان خونین شاه صفی. با ترجمه حسین کردبچه. جلد 2. تهران: کتاب برای همه.
  6. پهلوان، چنگیز (1388). فرهنگ و تمدن. تهران: نشر نی.
  7. تاورنیه، ژان باتیست (1363). سفرنامه تاورنیه. تجدید نظر کلی و تصحیح حمید شیرازی. تهران: انتشارات کتابخانه سنائی.
  8. تحویلیان، حسین (1387). مکتب نقاشی صفوی اصفهان. اصفهان: سازمان فرهنگی هنری شهرداری اصفهان.
  9. توین بی، آرتور (1393). بررسی تاریخ؛ حکایتی از تمدن های برجای مانده و منقرض. با ترجمه محمدحسن آریا. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  10. ثواقب، جهانبخش (1380). تاریخ نگاری عصر صفویه و شناخت منابع و ماخذ. شیراز: نوید شیراز.
  11. جعفریان، رسول (1370). دین و سیاست در دوره صفوی. قم : انصاریان.
  12. جعفریان، رسول (1379). صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
  13. جعفریان، رسول (1387). نقش خاندان کرکی در تأسیس و تداوم دولت صفوی. تهران: علم.
  14. جعفریان، رسول (1391). نظریه اتصال دولت صفویه با دولت صاحب الزمان: به ضمیمه رساله شرح حدیث دولتنا فی آخر الزمان، تهران: علم.
  15. حسینی جنابدی، حسن بن میرزا بیگ (1378). روضه الصفویه. به کوشش غلامرضا مجدطباطبایی. تهران: بنیاد مقوفات افشار.
  16. دایمند، ام. اس (1379). “بافته‌ها و فرش‌های عصر صفوی.” در اوچ های درخشان هنر ایران، توسط ریچارد اتینگهاوزن و احسان یارشاطر، با ترجمه هرمز عبدللهی و رویین پاکباز، 283-323. تهران: آگه.
  17. دولتشاه سمرقندی (1338). تذکره الشعرا. به همت محمد رمضانی. تهران: پدیده.
  18. رمضانی، عباس (1388). بررسی خلاقیت دانش‌آموزان با نگرشهای فرزند پروری والدین در مدارس مقطع راهنمائی پسرانه و دخترانه استعدادهای درخشان شهر ارومیه. پایان‌نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته مدیریت آموزشی، استاد راهنما: میرمحمد سیدعباس زاده. مرکز آموزشهای نیمه حضوری دانشگاه ارومیه.
  19. شاردن، ژان (1393). سفرنامه شاردن: متن کامل. با ترجمه اقبال یغمایی. 5 جلد. تهران: توس.
  20. شرلی، آنتونی (1378). سفرنامه برادران شرلی. به کوشش علی دهباشی. تهران: به دید.
  21. صفت گل، منصور (1381). ساختار نهاد و اندیشه دینی در ایران عصر صفوی. تهران: خدمات فرهنگی رسا.
  22. فلسفی، نصرالله (1369). زندگانی شاه‌عباس اول. 5 جلد. تهران: انتشارات علمی.
  23. فلوریدا، ریچارد (1390). شهرها و طبقه خلاق. تهران: جامعه شناسان.
  24. فیگوئروآ، دن گارسیا (1363). سفرنامه فیگوئروآ. با ترجمه غلامرضا سمیعی. تهران: نو.
  25. کارری، جملی (۱۳۴۸.). سفرنامه کارری. با ترجمه عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ. تبریز: انتشارات فرانکلین.
  26. کن بای، شیلا (1387). نقاشی ایرانی. با ترجمه مهدی حسینی. تهران: انتشارات دانشگاه هنر.
  27. کنبی، شیلا (1387). عصر طلایی هنر ایران. با ترجمه حسن افشار. تهران: نشر مرکز.
  28. گلچین معانی، احمد (1369). کاروان هند. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
  29. لکهارت، لارنس (1343). انقراض سلسله صفویه و ایام استیلای افاغنه در ایران. با ترجمه مصطفی قلی عماد. تهران: تابان.
  30. منشی، اسکندر بیگ (1390). تاریخ عالم آرای عباسی. به کوشش فرید مرادی. تهران: نگاه.
  31. میثمی، سید حسن (1389). موسیقی عصر صفوی. تهران: فرهنگستان هنر.
  32. میرزایی مهر، علی اصغر (۱۳۸۶). نقاشی بقاغ متبرکه در ایران. تهران: فرهنگستان هنر.
  33. نیومن، اندرو (1392). ایران عصر صفوی: نوزایی امپراطوری ایران. با ترجمه بهزاد کریمی. تهران: نقد افکار.
  34. هدایت، رضا قلی خان (۱۳۸۵). روضه الصفای ناصری. به تصحیح و تحشیه جمشید کیان فر. جلد ۸. تهران: اساطیر،
  35. هنرفر، لطف الله (1344). گنجینه آثار تاریخی اصفهان. اصفهان: کتابفروشی ثقفی

 

  1. Arjomand, Saïd Amir(1984). The Shadow of God and the Hidden Imam: Religion, Political Organization and Societal Change in Shi'ite Iran from the Beginning to 1890. Chicago: University of Chicago Press.
  2. Bamber, John (2014). Developing the creative and innovative potential of young people through non-formal learning in ways that are relevant to employability. Ireland): Council of the EU.
  3. Florida, Richard (2007). The Rise of Creative Class. New York: Basic Books, 2002.
  4. Galloway, Susan, and Stewart Dunlop. "A Critique Of Definitions Of The Cultural And Creative Industries In Public Policy." International Journal of Cultural Policy 13, no. 1: 17-31.
  5. Maxwell, Joseph (2005). Qualitative research design: an interactive approach . London: sage.
  6. Rundell, John, and Stephen Mannell (1998). "Inroduction: Civilization, Culture and the Human Self-Image." In Classical Reading in Culture and Civilization, by John Rundell and Stephen Mannell, 1-35. London: Routledge.
  7. Snowball, Jeanette D (2008). Measuring the Value of Culture: Methods and Examples in Cultural Economics. Berlin: Springer-Verlag Berlin Heidelberg.
  8. Zukin, Sharon( 1995). The Cultures of Cities. Cambridge: Blackwell.