دین‌داری و مشارکت انتخاباتی در ایران (مطالعه موردی انتخابات ریاست‌جمهوری سال‌های 1380 تا 1396)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جامعه شناسی دانشگاه آزاد واحد بابل

2 استادیار جامعه شناسی دانشگاه پیام نور

چکیده

بر اساس تحقیقات نظری و تجربی عامل دین یا جهت‌گیری دینی از عوامل تعیین‌کننده رفتار انتخاباتی است. در ایران دین به‌عنوان نهادی بانفوذ و مؤثر در عرصه زندگی اجتماعی همواره مطرح بوده است؛ به‌خصوص پس از پیروزی انقلاب، دین با کنترل نهاد سیاست توانسته گستره وسیع‌تری از زندگی را تحت تأثیر قرار دهد. با عنایت به اهمیت نهاد دین و نظام سیاسی دینی در ایران، عدم تبیین امور از جانب دین، اعوجاجات نظری مربوط به دین در جامعه (سکولاریسم) و اغتشاشات تجربی درباره تأثیر دین‌داری بر رأی‌دهی در متون غالب خارجی و کمبود مطالعات موثق درباره دین‌داری و مشارکت انتخاباتی؛ این مطالعه درصدد بررسی رابطه دین‌داری و مشارکت انتخاباتی (انتخابات ریاست‌جمهوری) در استان‌های ایران طی سال‌های 1380 تا 1396 است. مقاله با استفاده از روش تطبیقی درون­کشوری، داده‌های اسناد ثانویه (دست‌دوم) و پیمایش‌های قبلی درصدد بررسی رابطه بین دین‌داری و مشارکت انتخاباتی است. نتایج نشان می‌دهد رابطه بین دین‌داری و مشارکت انتخاباتی در بین استان‌ها برحسب مرزی بودن و قومی بودن متفاوت است. شرکت در نمازجمعه و جماعت به‌عنوان ابعاد جمعی دین‌داری تأثیر بیشتری نسبت به ابعاد فردی دارد و تأثیر بعد شخصی دین‌داری بر مشارکت انتخاباتی معکوس است. از بین نظریه‌های یادشده، نظریه جنگ‌های فرهنگی و ایدئولوژی مسلط توان بیشتری برای توضیح این‌گونه روابط دارند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Religiosity and Voter Turnout in Iran (A Case Study of the Presidential Elections during 2001-2017)

نویسندگان [English]

  • abolghasem heidarabadi 1
  • Ebrahim Salehabadi 2

1 Assistant Professor, Department of Sociology, Azad University, Babol Branch

2 Assistant Professor of Sociology, Payame Noor University

چکیده [English]

Abstract
  According to theoretical and empirical research, religion is one of the determinants of electoral behavior. In Iran, religion has always been considered as an influential institution in the field of social life. In regard to the importance of this institution and the religious political system in Iran, dominant foreign texts' lack of clarification of affairs by religion, their theoretical distortions related to religion in society (secularism) and empirical disorders about the influence of religiosity in the election and lack of specific studies about religiosity and voter turnout, this study seeks to clarify the relationship, especially in the Iranian presidential elections during 2001-2017. A cross- sectional and within-the-country comparative method, secondary document data and previous surveys have been employed to discuss the issue. The findings show that the relationship between religiosity and voter turnout is different in terms of the province ethnicity and its nearness to the borders. The extent of participation in Friday and Congregational Prayer as a collective dimension of religiosity has a greater impact in proportion to individual dimensions. Also, the personal dimension of religiosity has a reverse effect on voter turnout. This study shows that the theories of cultural wars and dominant ideology have much more potential to explain such relationships.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religion
  • Voter Turnout
  • Theory of Dominant Ideology
  • Cultural Wars
  • Iran Provinces
-        ابوالحسنی، سیدرحیم(1384)، نگرش و گرایش سیاسی مردم (اصلاح‌طلبی یا محافظه‌کاری)، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، شماره 69، صص ۱-42
-        آخوندی، حسینعلی (1390) بررسی جامعه‌شناختی میزان دین‌داری و رفتار سیاسی (رفتار انتخاباتی و الگوهای رأی‌دهی) مطالعه مورد دانشگاه زاهدان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قوچان.
-        استامپ، النور. ویلیام پی.آلستون (۱۳۸۲) درباره دین، مترجم مالک حسینی و محمد منصور هاشمی، تهران، نشر هرمس.
-        امام‌جمعه زاده، سید جواد؛ کرمی راد، جواد (1391) تجزیه‌وتحلیل عوامل مؤثر بر رفتار انتخاباتی با نگاهی به ایران، پژوهش‌های سیاسی، شماره 3، صص 9- 36
-        امام‌جمعه زاده، سیدجواد، محموداوغلو، رضا و عیسی‌نژاد، امید(1389)، بررسی رابطه دین‌داری و مشارکت سیاسی دانشجویان، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال دوم، شماره 21
-        امام‌جمعه زاده، سیدجواد؛ رهبر قاضی، محمود رضا؛ برزگر قاضی، کمال؛ صادقی نقدعلی، زهرا(1392)، بررسی رابطه میان دین‌داری و رفتار انتخاباتی (مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه تبریز)، فصلنامه علمی پژوهشی قدرت نرم، دوره 3، شماره 8
-        اینگلهارت، رونالد(1373)، تحول فرهنگی در جامعه پیشرفته صنعتی، ترجمه مریم وتر، تهران: کویر
-        اینگلهارت، رونالد؛  ولزل، کریستین(1389)، نوسازی، تغییر فرهنگی و دموکراسی، ترجمه یعقوب احمدی، تهران: کویر
-        بشیریه، حسین(1382)، جامعه‌شناسی سیاسی: نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی، تهران: نشر نی
-        بهمنی طراز، غدیر(1379)، بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت سیاسی دانشجویان دانشگاه‌های بوعلی سینا و علوم پزشکی همدان، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس.
-        پرچمی، داوود(1386)؛ بررسی مشارکت مـردم در نـهمین انتخابات ریاست‌جمهوری، پژوهشنامه علوم‌انسانی، شماره 53، صص 37- 82
-        تیموری، عباد، اکبری، نعمت‌الله و سعید نادی(1394)، تجزیه‌وتحلیل عوامل مؤثر بر میزان مشارکت در انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در سال 1392، فصلنامه مجلس و راهبرد، سال 22، شماره 83، صص 245- 284
-        جعفری نژاد، مسعود؛ بابانسب، حیدر؛ ربیعی، شهریار(1390)، تحلیل رفتار انتخاباتی (مطالعه موردی دهمین دوره ریاست‌جمهوری حوزه انتخابیه هریس)، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، دوره 3، شماره 7، صص 159- 208
-        جوج، مرتضی؛ گله‌دار، مجید(1391)، عوامل مؤثر بر مشارکت سیاسی (مطالعه موردی شهروندان شهر تهران(، مطالعات انتخابات، شماره 2
-        دارابی، علی (1387)، جامعه‌شناسی انتخابات و رفتار انتخاباتی در جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه مطالعات سیاسی، پیش‌شماره 2
-        دارابی، علی (1388 الف)، بنیان‌های نظری رفتار انتخاباتی شهروندان در جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه پژوهش‌های ارتباطی، سال 16، شماره 1
-        دارابی، علی(1388 ب)، جامعه‌شناسی انتخابات و رفتار انتخاباتی در جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه سیاست خارجی، سال 23، شماره 2
-        دارابی، علی(1388 ج)، رفتار انتخاباتی در ایران: الگوها و نظریه‌ها، تـهران، انـتشارات سروش
-        درزی، علی(1382)، جامعه‌شناسی انتخابات: تحلیل الگوی رفتار انتخاباتی مردم استان مرکزی در هشتمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تهران
-        ربیعی، علی(1380)، جامعه‌شناسی تحولات ارزشی: نگاهی به رفتارشناسی رأی‌دهندگان در انتخابات دوم خرداد 1376، تهران: فرهنگ و اندیشه
-        رضوانی، محسن(1386) تحلیل رفتار انتخاباتی(موردشناسی انتخابات نهم ریاست‌جمهوری) مجله معرفت، شماره 123.
-        رضی، داود(1380) بررسی تطبیقی عوامل اجـتماعی مؤثر بر میزان مشارکت مردم در انتخابات شش دوره ریاست‌جمهوری پس از انقلاب، مجله علوم‌انسانی دانشگاه الزهرا، شماره 37 و 38
-        رضی، داوود (1374)، بررسی تطبیقی عوامل اجتماعی مؤثر بر میزان مشارکت مردم در انتخابات شش دوره ریاست‌جمهوری پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران 72-58، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
-        رهبر قاضی، محمودرضا؛ امام‌جمعه­زاده، سیدجواد؛ نوربخش، سوسن؛ خاکی، مینا(1395)، بررسی رابطه دین‌داری با دو نوع فرهنگ سیاسی مشارکتی و دموکراتیک، فصلنامه مطالعات راهبردی بسیج، سال نوزدهم، شماره 71
-        زارع، بیژن؛ روهنده، مجید(1395) پژوهشی در باب دین‌داری و مشارکت سیاسی(موردمطالعه: شهروندان شهر کرج)، پژوهش‌های جامعه‌شناسی معاصر، شماره 8، 23 تا 46
-        سراج زاده، سیدحسین(۱۳۸3) چالش های دین و مدرنیته. تهران،  طرح نو.
-        سراج زاده، سیدحسین، مهناز، توکلی(۱۳۸۰) بررسی تعریف عملیاتی دینداری در پژوهش‌های اجتماعی، نامه پژوهش، سال پنجم، شماره ۲۰ و ۲۱.
-        سیدامامی، کاووس (1386)، مشارکت سیاسی دانشجویان: ارزیابی برخی از پیش‌بینی کننده‌های مشارکت، پژوهشنامه علوم سیاسی، دوره 2, شماره 1 (6); صفحه 33 - 52
-        سیدامامی، کاووس، عبدالله، عبدالمطلب(1388)؛ عوامل مؤثر بر مشارکت شهروندان در انتخابات ریاست‌جمهوری و مجلس: مطالعه موردی شهر تهران، پژوهش‌نامه علوم سیاسی، سال چهارم، شماره 4، صص 109 - 146
-        سیدامامی، کاووس؛ افتخاری، اصغر و عبدالله، عبدالمطلب (1385)، ارزش‌ها و نگرش‌ها و رفتار سیاسی جوانان، گزارش طرح پژوهشی، سازمان ملی جوانان
-        سیدامامی، کاووس؛ مددلو، رامین(1394)، دلایل مشارکت در یازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری: مطالعه موردی رأی‌دهندگان شهر خوی، جستارهای سیاسی معاصر، پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی، سال ششم، شماره سوم، صص 27 - 49
-        شجاعی­زند، علیرضا(1384) مدلی برای سنجش دینداری در ایران، مجله جامعه­شناسی ایران، بهار 1384، دوره 6، شماره 1، صفحه 34-66.
-        شریف‌زاده، محسن(1395)، رفتار انتخاباتی مردم ایران، تهران: شرکت سهامی انتشار
-        صالح‌آبادی، ابراهیم (1391)، بررسی جامعه‌شناختی میزان دین‌داری و رفتار سیاسی، طرح پژوهشی دانشگاه پیام نور خراسان شمالی
-        صالح‌آبادی، ابراهیم(1392)، بررسی جامعه‌شناختی میزان دین‌داری و رفتار سیاسی(رفتار انتخاباتی و الگوهای رأی‌دهی)(مطالعه موردی شهر بجنورد، طرح پژوهشی دانشگاه پیام نور خراسان شمالی
-        صالح‌آبادی، ابراهیم (1396)، منطق جامعه شناسان سیاسی ایران، تهران انتشارات کویر
-        صالح‌آبادی، ابراهیم؛ قندهاری، عبدالرضا(1390) بررسی رابطه بین میزان دین‌داری و نگرش به دموکراسی در بین شهروندان نیشابوری، جامعه‌شناسی مطالعات جوانان، دوره 4 شماره 3
-        طالبان، محمدرضا(1388)، مکانیسم‌ها و جامعه‌شناسی(نقش و اهمیت مکانیسم‌ها در تبیین پدیده‌های اجتماعی، روش‌شناسی علوم‌انسانی، دوره 15، شماره 61، صص 63- 102
-        طالبان، محمدرضا و میرزائی، مهدی(1389)، بررسی تجربی ارتباط سطوح دین‌داری با رفتار انتخاباتی دانشجویان، دانشنامه علوم اجتماعی، دوره اوّل، ش 4، ص 33-67
-        طالبان، محمدرضا و میرزائی، مهدی(1390)، دین‌داری و رفتار انتخاباتی، مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، سال هشتم، دوره 1، شماره 4، صص 131-166
-        عبدالله، عبدالمطلب(1391)، تحلیل رفتار رأی‌دهی در ایران،مطالعه موردی شهروندان تهرانی در انتخابات سال 1387-1388، تهران، دانشگاه امام صادق.
-        عبدالله، عبدالمطلب(1396)، تأثیر مؤلفه‌های مذهبی بر رفتار رأی‌دهی و مشارکت سیاسی در جمهوری اسلامی، فصلنامه علوم سیاسی، دوره 20، شماره 77، صفحات 31-54
-        غفاری، مسعود؛ زرین‌کاویانی، بهروز(1390)، بررسی روند مشارکت شهروندان استان کردستان در انتخابات ریاست‌جمهوری 1376- 1384، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال هفتم، شماره 1، صص 88- 110
-        فیروزجائیان، علی‌اصغر؛ جهانگیری، جهانگیر(1387)، تحلیل جامعه‌شناختی مشارکت سیاسی دانشجویان، نمونه موردمطالعه: دانشجویان دانشگاه تهران، مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، شماره اول، صص 83- 109
-        کشاورز، زهراسادات؛ یزدخواستی، بهجت؛ ربانی خوراسگانی، علی(1394)، بررسی تأثیر دین‌داری بر گرایش به رفتار انتخاباتی شهروندان اصفهانی با تأکید بر نظام مردم‌سالاری دینی، جامعه‌شناسی کاربردی، دوره 26، شماره 2، صفحه 17-40
-        کیوی، ریموند. لوک وان کامپنهود (۱۳۷۵) روش تحقیق در علوم اجتماعی، مترجم عبدالحسین نیک گهر،تهران، توتیا.
-        گنجی، قربان علی؛ سرایلو، حسن؛ طالبی، یدالله(1391)، بررسی رابطه میان دین‌داری و مشارکت سیاسی؛ مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، مطالعات سیاسی، دوره 5 شماره 17، صص 143- 165
-        معمار، رحمت‌الله (1388)، توسعه یافتگی و مشارکت سیاسی در ایران: بررسی تطبیقی درون کشوری، مجله دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی (دانشگاه خوارزمی)، دوره  16 , شماره  63 ، صص 215-255.
-        معمار، رحمت‌الله(1391)، جامعه‌شناسی مشارکت سیاسی، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر
-        معمار، رحمت‌الله(1396) پژوهشی جامعه‌شناختی درباره تأثیر دینی بودن و نوع مذهب بر مشارکت سیاسی در ایران: یک تحلیل کلان نگر، دو فصلنامه جامعه شناسی نهادهای اجتماعی، دوره 4، شماره 9، صص 253-283
-        میرزائی، مهدی(1392) دین‌داری و رفتار انتخاباتی(مطالعه‌ای در حوزه جامعه‌شناسی دین و جامعه‌شناسی سیاسی)، تهران: سبز رایان گستر.
-        نادری احمد(1396)، فراتحلیل مشارکت سیاسی دانشجویان ایرانی: مطالعه اثربخشی عوامل تبیین‌کننده عینی، انگیزشی ـ ذهنی، فرهنگی -اجتماعی و نهادی، مطالعات جامعه‌شناختی(نامه علوم اجتماعی سابق)، دوره 24، شماره 1، صفحه 259-290
-        هاشمی، سیدضیاء؛ فولادیان، مجید؛ فاطمی امین، زینب(1389)، بررسی عوامل اجتماعی و روانی مؤثر بر مشارکت سیاسی مردم شهر تهران، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال پنجم، شماره اول، صص 199- 226.

-        

-        Botterman, Sarah, Marc, Hooghe (2012), Religion and voting behavior in Belgium: An analysis of the relation between religious beliefs and Christian Democratic voting, Acta Political, Volume 47, Issue 1, Pages 1–17
-        Brad, Lockerbie(2013), Race and Religion: Voting Behavior and Political Attitudes, Social Science Quarterly, volume 94, Issue 4, pages 1145-1158
-        DeCanio, Samuel (2007) ، Religion and Nineteenth-Century Voting Behavior: A New Look at Some Old Data, the Journal of Politics, Vol، 69, No، 2, pages 339–350
-        Evans, Geoffrey, Northmore-Ball, Ksenia(2018)Long-term factors: Class and religious cleavages in The Rutledge handbook of elections, voting behavior and public opinion, edited by Justin Fisher, Edward Field house, Mark N، Franklin, Rachel Gibson, Marta Cantijoch and Christopher Wlezien، Abingdon, Oxon; New York, NY: Rutledge
-        Golberg, Andreas, C، (2014), The Impact of Religion on Voting Behavior – A Multilevel Approach for Switzerland, Swiss Political Science Review، 20(2), Pages 305–329
-        Güneş Murat Tezcür, Taghi Azadarmaki, Mehri Bahar, and Hooshang Nayebi (2012) Support for Democracy in Iran, Political Research Quarterly 65(2), Pages 235-247
-        Gunes, Murat Tezcur & Azadarmaki, Taghi (2008)، “Religiosity and Islamic Vale in Iran”, Journal for the Scientific Study of religion, Vol 47 (2), Pages 211-224
-        Gunes, Murat Tezcur, Azadarmaki, Taghi, Mehri, Bahar (2006) Religious Participation among Muslims: Iranian Exceptionalism, Critique: Critical Middle Eastern Studies, Vol، 15, NO، 3, Pages 217-232
-        Hoffman, A، and Dowd, R، (2008), Religion, Gender and Political Participation in Africa Lessons from Nigeria Senegal and Uganda De: Lessons from Nigeria
-        Ignazi, Piero, Spencer، Wellhofer، E، (2013) Religion, Rurality and Voting: Secularization, Landownership and Italian Electoral Behavior, 1953–2008, West European Politics, Vol، 36, No، 5, Pages 919–945
-        Jones-Correa, M، and Leal, D، (2001), Political Participation: Does Religion Matter? Political Research Quarterly، 54, 751–770
-        Kim, Junghyoun (2006), Religion and Political Attitudes in South Korea, Dissertation for the Degree of Doctor of Philosophy, university of Tennessee, Knoxville،
-        Kotler-Berkowitz, L،A، (2001) Religion and voting behavior in Great Britain: A reassessment، British Journal of Political Science 31 (3), Pages 523–554
-          Layman, Geoffrey (1997) Religion and Political Behavior in the United State, Public Opinion Quarterly, Vol, 61
-        Lehrer, E،L، (2004) Religion as a determinant of economic and demographic behavior in the United States، Population and Development Review 30 (4), Pages 707–726
-        Lerner, D، (1964), The passing of traditional society, New York, The Macmillan com
-        Liddle, R، and Mujani, S، (2007), Leadership, party, and religion: Explaining voter behavior in Indonesia، Comparative Political Studies 40 (7), Pages 832–857
-        Macaluso, T، F، and John, W، (1979), Voting turnout & religiosity, polity, Vol 12, No 1
-        McKenzie, Brian D (2004), Voluntary Choices Religious Mobilization and Political Participation In Mercia, Dissertation for the Degree of Doctor of Philosophy, University of Michigan
-        Michael McTague, John، and Layman Geoffrey C(2009) Religion, Parties, and Voting Behavior: A Political Explanation of Religious Influence in Oxford Handbook of Religion and American Politics, eds،, Corwin E، Schmidt, Lyman A، Kerlstedt, and James L، Guth, Oxford and New York: Oxford University Press  
-        Need, A، (1997), the Kindred Vote، Individual and Family Effects of Social Class and Religion on Electoral Change in the Netherlands، 1956-1994، Nijmegen, the Netherlands: Katholieke Universities Nijmegen،
-        Robert P، Swierenga(2009), Religion and American Voting Behavior, 1830s to 1930s, in Oxford Handbook of Religion and American Politics, eds،, Corwin E، Schmidt, Lyman A، Kerlstedt, and James L، Guth, Oxford and New York: Oxford University Press
-        Verba, S،, Brady, H، E،, Schlozman, K، L، (1995) ، Beyond the SES: A resource model of political participation، American Political Science Review, 89 (2), Pages 271-294
-        Verba, S, Scholozman, K، L،; Brady, H، and Nie, N، H، (1993), Race, Ethnicity, and Political Resources: Participation in the United States, British Journal of Political Science، 23, Pages 453-497.