الهیات فرهنگ: تبیین وجوه الوهی فرهنگ‌ها در بستر حقایق قرآنی، براهین حکمی و تعالیم عرفانی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

ﻋﻀﻮ ﻫﯿﺌﺖﻋﻠمی داﻧﺸکده ﻣﻌﺎرف اﺳﻼمی و ﻓﺮﻫﻨگ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت داﻧﺸـگاه اﻣـﺎم ﺻـﺎدقﻋﻠﯿـﻪاﻟﺴـﻼم،ﺗﻬـﺮان، ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼمی اﯾﺮان

چکیده

آنچه تحت عنوان الهیات فرهنگ در منابع غربی یافت می شود؛ محصول اندیشه ورزی الهیدانان حاشیه نشین جهان غرب است، نه جریان اصلی در نهاد علم. اما در جهان اندیشه ای اسلام که وحی، عقل، تجربه و...، هر یک اعتبار معرفت شناختی خود را دارد، اگر بتوان فرهنگ را مستند به یکی از چارچوبهای معرفت دینی مانند کلام، عرفان، حدیث، حکمت و...، مورد تبیین و تفهّم قرار داد؛ رهاورد این مسیر، اعتبار علمی خواهد داشت. در این مقاله با استنطاق از معارف قرآنی و ظرفیتهای حکمت و عرفان اسلامی، «فرهنگ» مورد واکاوی قرار می گیرد و طلیعه ای برای الهیات فرهنگ مبتنی بر حکمت و عرفان اسلامی رقم خواهد خورد. تبیین حکمی و عرفانی فاعلیت حضرت حق در تکون و تحول فرهنگ ها و دولت یابی هر یک از اسماء الهی در هر دورۀ فرهنگی-تاریخی و نیز نقش کانونی انسان کامل در آمد و شد ادوار فرهنگی، به همراه تبیین جایگاه دین و شریعت به عنوان دو بعد ثابت و متغیر یک حقیقت واحد که متکفل تدبیر و هدایت دو بعد ثابت و متغیر جوامع و فرهنگ هاست، بخشی از رهاوردهای این تلاش نظری است. این یافته ها مبتنی بر روش قیاسی-برهانی ذیل چارچوب نظری حکمت متعالیه فراهم آمده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Theology of culture: explaining the divine aspects of cultures in the context of Quranic truths, philosophical arguments and mystical teachings

نویسنده [English]

  • mohsen labkhandagh

Member of the Department of Culture and Art of Imam Sadegh University, Tehran, I.R.Iran

چکیده [English]

What is found in Western sources as the theology of culture; It is the product of the thinking of the marginalized theologians of the Western world, not the mainstream in the institution of science. But in the Islamic world, where revelation, intellect, experience, etc., each have their own epistemological validity, if culture can be explained on the basis of one of the frameworks of religious knowledge such as theology, mysticism, hadith, wisdom, etc. The obtained results will be accepted as a scientific theory.
In this article, by question from Qur'an and Islamic wisdom and mysticism, "culture" is analyzed and a prelude to the theology of culture based on Islamic wisdom and mysticism will be formed.
Philosophical and mystical explanation of God's activity in the formation and evolution of cultures and the domination of each of the divine names in each cultural-historical period, as well as the central role of perfect human beings in cultural periods, along with explaining the position of religion and Sharia as two dimensions Constant and variable A single truth that is responsible for planning and guiding the two fixed and variable dimensions of societies and cultures is part of the results of this theoretical endeavor.
These findings are based on the deductive-argumentative method under transcendent wisdom.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Theology
  • culture
  • society
  • Imam
  • religion
قرآن کریم.
نهج‌البلاغه.
ابن سینا، حسین بن عبدالله (1383). رساله در حقیقت و کیفیت سلسله موجودات و تسلسل اسباب و مسببات. همدان: انتشارات دانشگاه بوعلی سینا.
ابن عربى، محیى‌الدین (1946). فصوص الحکم. قاهره: دار إحیاء الکتب العربیه.
بابایی، حبیب‌الله (1393). کاوش‌های نظری در الهیات و تمدن. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
پارسانیا، حمید (1373). نماد و اسطوره. قم: انتشارات اسراء.
پارسانیا، حمید (۱۳۸۷). نسبت علم و فرهنگ. فصلنامه راهبرد فرهنگ. (۲)، ۵۱-۶۴.
پارسانیا، حمید (1386). سنت، ایدئولوژی، علم. قم: انتشارات بوستان کتاب.
پارسانیا، حمید (1390). روش‌شناسی انتقادی صدرایی. قم: انتشارات کتاب فردا.
پارسانیا، حمید (۱۳۹۲). نظریه و فرهنگ: روش‌شناسی بنیادین تکوین نظریه‌های علمی. فصلنامه راهبرد فرهنگ. (۲۳)، ۷-۲۸.
پارسانیا، حمید (1395). جهان­های اجتماعی. قم: انتشارات کتاب فردا.
تیلیش، پاول (۱۳۹۷). الهیات فرهنگ. تهران: طرح نقد.
ج‍ام‍ی‌، ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن (۱۳۷۹). یوسف و زلیخا. پیشاور: بی‌نا.
جعفری، محمدتقی (1388.الف). فرهنگ پیرو فرهنگ پیش­رو. تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری.
جعفری، محمدتقی (1388.ب). وجدان. تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری.
جوادی آملی، عبدالله (1383). توحید در قرآن. قم: نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1384). فطرت در قرآن. قم: نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1387). دین‌شناسی. قم: نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1388.الف). ادب فنای مقرّبان، ج 2. قم: نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1388.ب). فلسفه الهی از منظر امام رضا (علیه‌السلام). قم: نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1388.ج). قرآن در قرآن. قم: نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1389.الف). تسنیم. ج 6. قم: نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1389.ب). جامعه در قرآن. قم: نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1389.ج). حکمت نظری و عملی در نهج‌البلاغه. قم: نشر اسراء.
حسن، ح‍س‍ن‌زاده‌ آم‍ل‍ی (1366). اتحاد عاقل به معقول.‏ تهران: نشر حکمت.
حسن، ح‍س‍ن‌زاده‌ آم‍ل‍ی (۱۳۷۹). ق‍رآن‌ و ع‍رف‍ان‌ و ب‍ره‍ان‌ از ه‍م‌ ج‍دائ‍ی‌ ن‍دارن‍د. تهران‌: مؤسسه مطالعاتی و تحقیقات فرهنگی.
حسن، ح‍س‍ن‌زاده‌ آم‍ل‍ی (1381). هزار و یک کلمه. ج 1. قم: بوستان کتاب.
حسن، ح‍س‍ن‌زاده‌ آم‍ل‍ی (1383). دروس شرح اشارات و تنبیهات ابن سینا، نمط نهم (مقامات العارفین). قم: مطبوعات دینی.
حسن، ح‍س‍ن‌زاده‌ آم‍ل‍ی (1388). دروس شرح اشارات و تنبیهات ابن سینا، نمط هشتم (البهجه و السعاده). قم: آیت اشراق.
خمینی، روح‌الله (1385). تقریرات فلسفه. ج 2. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار.
خمینی، روح‌الله (1386). مصباح‌الهدایه الی الخلافه و الولایه. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار.
خمینی، روح‌الله (1388). تفسیر سوره حمد. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار.
خمینی، روح‌الله (1390). تقریرات فلسفه، ج 3. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار.
خمینی، روح‌الله (1391). طلب و اراده. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
خورشیدی، سعید (۱۳۹۰). صورت­بندی نظریه فرهنگ صدرایی؛ با الهام از دیدگاه­های استاد حجت‌الاسلام پارسانیا. فصلنامه معرفت فرهنگی ـ اجتماعی. (9)، 129-152.
صادقی، سهیلا و عرفان­منش، ایمان (۱۳۹۴). مبانی روش­شناختی پژوهش اسنادی در علوم اجتماعی. فصلنامه راهبرد فرهنگ، (29)، 61-91.
صدرالدین شیرازی، محمد (۱۹۸۱). الحکمة المتعالیة فى الأسفار العقلیة الأربعة. ج 2 و 3. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
صدرالدین شیرازی، محمد (1360). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. تهران: مرکز نشر دانشگاهى.
طباطبایى، محمدحسین (بی­تا). رسالة الافعال از مجموعه رسائل العلامة الطباطبائى. قم: باقیات.
طباطبایى، محمدحسین (1384). ترجمه تفسیر المیزان. ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، ج 2 و 6. قم: دف‍ت‍ر ان‍ت‍ش‍ارات‌ اس‍لام‍ی‌.
طباطبایى، محمدحسین (1387.الف). روابط اجتماعی در اسلام. قم: بوستان کتاب.
طباطبایى، محمدحسین (1387.ب). ولایت‌نامه (رسالة الولایة). ترجمه همایون همتی. تهران: روایت فتح.
طباطبایى، محمدحسین (1388). رسائل توحیدى. قم: بوستان کتاب.
طباطبایى، محمدحسین (1389). اصول فلسفه و روش رئالیسم. ج2. تهران: انتشارات صدرا.
عبودیت، عبدالرسول (1388). درآمدی به نظام حکمت صدرایی. ج۱. قم: موسسه امام خمینی (رحمت‌الله‌علیه).
غروی اصفهانی، محمدحسین (1414ق). نهایة الدرایة فى شرح الکفایه. قم: مؤسسة آل البیت (علیهم­السلام) لإحیاء التراث.
فارابی، ابونصر (1995). آراء اهل المدینة الفاضله. بیروت: مکتبة الهلال‏.
قائمی‌نیک، محمدرضا (۱۳۹۴). علیه نظم سکولار و چند مقاله دیگر. تهران: ترجمان علوم انسانی.
قمی، علی بن ابراهیم (1404ق). تفسیر القمی. قم: دارالکتاب.
قیصرى، داوود (1375). شرح فصوص الحکم (القیصرى). تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى.
لبخندق، محسن (۱۳۹۰). دلالت‌های نظریه فطرت در نظریه فرهنگی. فصلنامه معرفت فرهنگی ـ اجتماعی. (9)، 55-80.
لبخندق، محسن (۱۳۹۵). واکاوی عوامل مانایی و میرایی فرهنگ­ها در آیینه حکمت متعالیه. دوفصلنامه دین و ارتباطات، (2)، 119-146.
لبخندق، محسن (۱۳۹۷). حدوث جسمانی جوامع و بقاء فرهنگی‌ آن‌ها. فصلنامه قبسات، (۸۷)، ۲۴۳-۲۷۲.
مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۹۱). چکیده‌اى از اندیشه‌هاى بنیادین اسلامى. قم: مؤسسه امام خمینی (رحمت‌الله‌علیه).
مصلح، علی­اصغر (1392). ادراکات اعتباری علامه طباطبایی و فلسفه فرهنگ. تهران: روزگار نو.
مطهری، مرتضی (1373). عدل الهی. مجموعه آثار. قم: صدرا.
مطهری، مرتضی (1374). نبرد حق و باطل. مجموعه آثار. قم: صدرا.
مطهری، مرتضی (1381). اسلام و نیازهای زمان. مجموعه آثار. قم: صدرا.
مطهری، مرتضی (1386، الف). پانزده گفتار. مجموعه آثار. قم: صدرا.
مطهری، مرتضی (1386، ب). وحی و نبوت. مجموعه آثار. قم: صدرا.
مطهری، مرتضی (1387، الف). امامت و رهبری. مجموعه آثار. قم: صدرا.
مطهری، مرتضی (1387، ب). آشنایی با قرآن. مجموعه آثار. قم: صدرا.
مطهری، مرتضی (1387، ج). ده گفتار. جلد20 و ۲۴ مجموعه آثار. قم: صدرا.
مطهری، مرتضی (1387، د). شرح منظومه. مجموعه آثار. قم: صدرا.
مطهری، مرتضی (1388). فلسفه تاریخ. مجموعه آثار. قم: صدرا.
مطهری، مرتضی (1389). جامعه و تاریخ. قم: صدرا.
 
Tanner, Kathryn (1997). Theories of Culture: A New Agenda for Theology)Guides to theological inquiry). Publisher: Fortress Press.