تحلیل مردم‌نگارانه ادراکات و تعاملات زائرین پیاده اربعین با تأکید بر مفهوم آستانگی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گناباد

2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق دانشکگاه آزاد اسلامی مشهد

3 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث

چکیده

این تحقیق با هدف تحلیل مردم‌نگارانه در ادارکات و تعاملات زائرین اباعبدالله الحسین علیه‌السلام در زیارت پیاده‌روی اربعین با تمرکز بر نظریات گیرتز و ون‌ جنپ و مفهوم آستانگی انجام شده است. برای فهم لایه‌های معنایی مشارکت‌کنندگان و توصیف پدیده مورد مطالعه، از روش مردم‌نگاری استفاده شد. ابزار اصلی گردآوری داده‌ها مشاهدات مشارکتی در طی چند سال سفر به عنوان دوگانه زائر و محقق و در کنار آن مصاحبه های نیمه‌ساخت‌یافته بوده است. نتایج تحقیق تأییدکننده کاربرد نظریه ون‌جنپ و گیرتز با زیارت پیاده اربعین بود. کدگذاری مصاحبه‌ها به چند مقوله مهم ختم شد که مهم‌ترین آنها تفکر طولانی و خوداندیشی بود. همچنین قوی‌ترین نوع اثرگذاری از طریق مشارکت مستقیم یا به طور غیرمستقیم از طریق مشاهده رفتار دیگران برای شرکت‌کنندگان رخ داده است. امید برای تغییر در آستانگی با توسل و تحمل رنج در مسیر برای همدلی و احیای مجدد نام و اعتقاداتِ امام حسین (ع) از مقولات مهم دیگر بود. از انگیزه های اصلی تشریف به این زیارت باور و حضور به اصلی‌ترین شخصیت کاریزما و اتوپیک یعنی امام حسین (ع) و بعد از آن به ترتیب حضرت زینب، حضرت ابولفضل و حضرت علی‌اصغر از نتایج مهم دیگر تحقیق حاضر است. در نهایت می توان گفت اثرگذارترین مرحله در این سفر، مرحله آستانگی است که در طی مسیر پیاده روی رخ می دهد و همه اتفاقات مهم و تحولات در همین لحظات گذرا و بسیار کوتاه رخ می‌دهد هرچند ممکن است از شرکت کنندگان رفتارهای ضد نقیض سر بزند. درواقع در این زیارت، مسیر و راه مهم‌تر از مقصد است که اتفاقاً وقتی بیشتر حائز اهمیت است که فرد این مسیر را پیاده طی کند تا به نتایجی مؤثری برسد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Anthropographic analysis of the perceptions and interactions of Arbaeen pilgrims with an emphasis on the concept of Liminality

نویسندگان [English]

  • maryam eskafi noghani 1
  • reza abbaspour 2
  • aliasghar yasaghi 3

1 Assistant Professor, Department of Social Sciences, Islamic Azad University, Gonabad branch

2 Assistant Professor of Jurisprudence and Fundamentals of Law, Islamic Azad University of Mashhad

3 Assistant Professor of Quran and Hadith Sciences Department

چکیده [English]

This research has been conducted with the aim of ethnographic analysis in the perceptions and interactions of the pilgrims of Abu Abdullah al-Hussein (peace be upon him) during the Arbaeen Pilgrimage, focusing on the theories of Geertz and van Jenep and the concept of liminality. Ethnographic method was used to understand the semantic layers of the participants and describe the studied phenomenon. The main tool of data collection has been collaborative observations during several years of travel as both a pilgrim and a researcher, along with semi-structured interviews. The results of the research confirmed the application of the theory of Vangenp and Geertz with Arbaeen pilgrimage. The coding of the interviews ended up in several important categories, the most important of which were long thinking and self-reflection. Also, the strongest type of influence has occurred for the participants through direct participation or indirectly through observing the behavior of others. Hope for a change in the barrier by appealing and enduring suffering on the way to empathy and reviving the name and beliefs of Imam Hussain (AS) was another important category. One of the main motivations for visiting this pilgrimage is to believe in and attend the most charismatic and utopian figure, Imam Hussein (a.s.), followed by Hazrat Zainab, Hazrat Abulfazl, and Hazrat Ali Asghar, among other important results of this research. Finally, it can be said that the most effective stage in this trip is the barrier stage that occurs during the walk, and all important events and developments occur in these fleeting and very short moments, although the participants may exhibit conflicting behaviors. In fact, in this pilgrimage, the path is more important than the destination, which happens to be more important when a person walks this path to achieve effective results.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Arbaeen walk
  • rethinking
  • charisma and utopian personality
  • hope in liminality
استراترن، فیلیپ (1386). گذری بر مفهوم امید در اندیشه کانت،‌ بلوخ و مارسل. ترجمه مسعود فریامنش، اطلاعات حکمت و معرفت، (6)، 66-67.
بد، مهدیه (1397). فهم تجربه زیسته زائران در پیاده‌روی اربعین سال 1395 (بسترها و زمینه‌های شکل‌گیری ابررویداد اربعین). باغ نظر، 15(68)، 39-48.
بنی‌اسد، رضا (1399). قوم‌نگاری فرهنگ پیاده‌روی اربعین حسینی (علیه‌السلام): تحلیل‌ها و راهبردهای تصمیم‌گیری در نهادهای انقلاب اسلامی. دوفصلنامه علمی دین و ارتباطات، 27(1)، 57-95.
بوی، فیونا (1394). مقدمه‌ای بر انسان‌شناسی دین. ترجمه مهرداد عربستانی، تهران: افکار.
پویافر، محمدرضا (1397). الگوی فعالیت‌ها و تجربه خیر دینی در آیین پیاده‌روی اربعین. بنیاد خیریه راهبری آلاء.
تاج‌بخش، غلامرضا (1399). پیاده‌روی اربعین و ابعاد تربیتی آن. بصیرت و تربیت اسلامی، 17(54)، 41-62.
تاج‌بخش، غلامرضا (1401). آسیب‌های پیاده‌روی اربعین حسینی: بررسی جامعه‌شناختی. شیعه پژوهی، 8(22)، 113-137.
تاج‌بخش، غلامرضا و عباس‌پور، ابراهیم (1401). بازاندیشی در ایجاد تمدن نوین اسلامی از طریق فراترکیب پژوهش‌های پیاده‌روی اربعین. دوفصلنامه مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، 5(2)، 1-34.
جواهری، فاطمه (1397). اربعین، رسانه اجتماعی شیعیان. در مجموعه مقالات روایت پیاده‌روی اربعین، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
حسینی هاشم‌زاده، داوود؛ جوادی یگانه، محمدرضا و روزخوش، محمد (1398). روایت پیاده‌روی اربعین. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
خشک‌جان، زهرا و مسلمی مهنی، یوسف (1396). نظام معنایی و کارکردهای سیاسی اجتماعی عزاداری در تشیع. دوفصلنامه علمی پژوهشی جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، 5(1)، 61-80 .
دانشگر، بهزاد (1401). موکب آمستردام. عهد مانا.
درودیان، محمدجواد (1397). منظر معنوی رویداد پیاده‌روی اربعین حسینی. منظر، 10(45)، 56-65.
دورکیم، امیل (1383). صور بنیانی حیات دینی. ترجمه باقر پرهام، تهران: مرکز.
ذال، محمدحسن؛ تبریزی، نازنین و مهرعلی تبار فیروزجایی (1395). اثرات گردشگری مذهبی بر فضاهای روستایی مورد: روستای اوحی‌آباد در شهرستان آمل. فصنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 5(15)، 83-102.
رحمانی، جبار (1398). مینیاتوری از تشیع. مجموعه مقالات روایت پیاده‌روی اربعین، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
رحمانی، جبار (1401). پیاده‌روی زیارت اربعین: از اتوپیا و ایدئولوژی تا هتروتوپیا. مجله مطالعات اجتماعی ایران، 16(4)، 55-76.
رحمانی، جبار و میرزایی، حسین (1396). ایرانی از نگاه دیگری، منطق فرهنگ ایران در سفرنامه‌ها. تهران: پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات.
رضادوست، کریم و شهریاری، مرضیه (1401). بررسی پتانسیل‌ها و بسترهای مناسک زیارتی براساس فهم نظام معنایی مشارکت‌کنندگان در پیاده‌روی اربعین. فصلنامه توسعه اجتماعی، 16(4)، 59-94.
رمضانی تمیجانی، صدیقه (1399). بررسی ابعاد و اجزای ذهنی مشارکت جمعی در پیاده‌روی اربعین. دوفصلنامه علمی دین و ارتباطات، 27(1)، 357-384.
شراهی، اسماعیل و ذوالفقارزاده کرمانی، محمدمهدی (1398). واکاوی ادراک زائران از رفتار خادمان در اربعین: روایتی مردم‌شناختی از پدیده عظیم پیاده‌روی اربعین. دوفصلنامه علمی دین و ارتباطات، 26(1)، 115-148.
شکرچی، احمد ( 1397) میزبانان اربعین. چاپ شده در مجموعه مقالات پیاده‌روی اربعین: تأملات جامعه‌شناختی به‌کوشش محسن حسام مظاهری.
طباطبائی، سیدمحمد؛ رسولی، محمدرضا؛ عقیلی، سیدوحید و مجیدی قهرودی، نسیم (1402). ابعاد ارتباطی مناسک در جهان معاصر: فراگرد ارتباطی در راهپیمایی اربعین. فصلنامه مطالعات فرهنگ ارتباطات، 24(61)، 7-32.
عبدالله، عبدالمطلب (1400). تجربه زیسته زائران در پیاده‌روی اربعین سال 1398 (مطالعه موردی دانشگاهیان علامه طباطبایی). جامعه‌شناسی سیاسی ایران، 4(4)، 2-34.
عبداللهیان، حمید و طباطبایی، سیدمحمد (1400). مطالعه روابط قدرت و مقاومت در جهان معاصر: تفسیر مردم‌نگارانه تجربه راهپیمایی اربعین 1394. پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، 11(22)، 33-67.
فلاحی، سارا و شاه‌ولی، مهدی (1399). نشانه‌شناسی پیاده‌روی اربعین و شباهت‌های آن با حکومت مهدوی. جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، 8(1)، 285-310.
قجفی‌نژاد، شاهپور؛ باصری، علی؛ سید، محمود و رشیدوش، وحید (1399). بررسی انسان‌شناسی نمادین مناسک و آئین‌های شمنی در بین اقوام ترکمن براساس دیدگاه کلیفورد گیرتز. مطالعات باستان‌شناسی پارسه، 4(11)، 219-235.
کرمی قهی، محمدتقی (1399). فهم تجربه پیاده‌روی زنان ایرانی در اربعین. دوفصلنامه علوم اجتماعی، 27(91)، 1-38.
کلباسی اشتری، حسین و حاجی‌زاده، پرویز (1393). جایگاه عدالت در اتوپیای افلاطون و مدینه فاضله فارابی. تاریخ فلسفه، (17)، 121-142.
مبین‌شهیر، سعید (1402). اربعین‌نگاری، نگاهی به پیاده‌روی اربعین براساس یادداشت‌های مردم‌نگارانه. تبریز: دانشگاه تبریز.
محمدپور، احمد (1398). ضد روش، زمینه‌های فلسفی و رویه‌های عملی در روش‌شناسی کیفی. قم: لوگوس.
یعقوبی، الهام؛ اصلی‌پور، حسین و میرواحدی، سیدسعید (1400). بررسی مؤلفه‌ها و فرایند ارائه خدمات عمومی مردم‌نهاد در پیاده‌روی اربعین مبتنی بر رویکرد نگاشت علّی. فصلنامه مطالعات راهبردی بسیج، 24(91)، 205-239.