نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

• محسن اسماعیلی ¹
• محمدصادق نصراللهی ²

¹ دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

² دانشجوی دکتری معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات،‌ دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

یکی از اقدامات سیاستی سلبی در سطح حاکمیت‌های ملی در جهت سالم‌سازی فضای مجازی، «پالایش فضای مجازی» است. در کشور ما، ایران نیز این اقدام در دستور کار جدی است و هر از گاهی شاهد خبر‌ساز شدن آن و به راه افتادن گفتمان‌های موافق و مخالف آن در جامعه هستیم. این مقاله دارای دو سؤال است: 1- پالایش فضای مجازی از نظر فقهی چه حکمی دارد؟‌ (حکم‌شناسی) و 2- اجرای پالایش مجازی،‌ چه مسائل و مشکلات مستحدثه‌ای دارد؟ (مسئله‌شناسی)
پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی به این نتیجه رسیده که پالایش فضای مجازی بر اساس «وجوب نهی از منکر» و «حرمت تعامل با کتب ضلال»،‌ می‌تواند یک فعل واجب تلقی گردد. بر اساس این حکم فقهی، 8 مسئلة مهم فقهی مرتبط با اجرای پالایش مطرح شده است. مهم‌ترین یافته‌های به‌دست‌آمده عبارت‌اند از:‌ 1- قدر متقین محتوای پالایش‌شده، «گمراه‌کنندة یقینی» است. 2- عامل و بازیگر پالایش هم حاکمیت است و هم مردم. 3- هشدار دادن و ارتقای سواد رسانه‌ای به‌عنوان نهی قولی از منکر لازمة اعمال پالایش به‌عنوان نهی فعلی از منکر است. 4- از باب حرمت تجسس،‌ باید پالایش در سمت ارتباط‌گران و نه ارتباط‌گیران اعمال شود. 5- خودپالایشی و دیگرپالایشی هر دو مورد تأکید شرع است. 6- پالایش محتوای مجرمانه بر مسدود‌سازی تارنما و شبکۀ اجتماعی اولویت دارد. 7-مخاطب‌محوری در کنار محتواگرایی اصل مهمی در پالایش است که ما را به‌سمت پالایش رده‌بندی‌شده رهنمون می‌کند. 8- اصل برائت،‌ توصیه به پالایش مبتنی بر فهرست سیاه دارد. 9- از نظر موضوع‌شناسی فقهی،‌ اصل بر پایش ماشینی است و پایش انسانی عندالاضطرار و با حفظ شرایط است.
 

کلیدواژه‌ها

• پالایش
• فیلترینگ
• ‌ فضای مجازی
• ‌ اینترنت
• نهی از منکر
• کتب ضلال
• پیام گمراه‌گر
• ممیزی

20.1001.1.22520252.1395.23.1.2.6

عنوان مقاله [English]

The Nature and Problems of Cyberspace Filtering according to Islamic Jurisprudence

نویسندگان [English]

• Mohsen Esmaeili ¹
• Mohammad Sadeq Nasrollahi ²

¹ Associate Professor of Department of Law and Political Siences of University of Tehran

² Ph.D. Student of Culture and Communication of Imam Sadiq University

چکیده [English]

One of the inhibiting policies of the government at national levels for creating a healthy cyberspace environment is its filtering. Iran is no exception in this regard and we witness occasional news about censorship ensued by for and against reactions in the society. This article aims at two questions: 1- What is the jurisprudential edict for this event, 2- What new problems will it create? The present research by using descriptive-analytical method has reached this conclusion that by relying on the two edicts, i.e. "the necessity of preventing vices" and "the prohibition of using corrupt materials", filtering can be regarded as a religious obligation. This jurisprudential ruling has resulted in another eight important jurisprudential problems related to filtering: 1-Quite certainly, the filtered content is essentially corrupting. 2- Filtering agent is both the government and the people. 3- Pre-warning and enhancing cyberspace literacy is to be taken as an instance of the verbal prohibition which should precede practical prohibition. 4- In regard to the sanctity of individuals' privacy, this filtering must be applied on producers not receivers. 5- Both self-filtering and filtering by others are decreed by shari'a. 6- Filtering illegal content has priority over website and social networking restrictions. 7- Audience- orientation is a significant principle next to content-based filtering which leads us to a ranked filtering action. 8- The acquittal principle recommends filtering according to the black list. 9- In regard to jurisprudential knowledge of subjects, mechanized supervision comes first, and human monitoring should be done in emergencies under special conditions.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

• filtering
• Cyberspace
• Internet
• forbidding vices
• corrupt books
• deceiving message
• censorship