دین و ارتباطات (دانشگاه امام صادق/ نامه صادق)

مبانی فقهی، اخلاقی و ارتباطاتی مواجهه با اهانت به معصومان ()

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم و قرآن و حدیث دانشکده الهیات، معارف اسلامی و ارشاد دانشگاه امام صادق ()

2 استادیار گروه مطالعات انقلاب اسلامی دانشکده سیاسی دانشگاه امام صادق ()

چکیده

از جمله مشکلات کنونی جوامع اسلامی یافتن بهترین راه مواجهه با اهانت‌های صورت گرفته به مقدسات است. برای کشف بهترین راه‌کارها در مواجهه با اهانت‌کنندگان به معصومان، یکی از روش‌های موجود بررسی مبانی مواجهه با اهانت در آموزه‌های اسلامی است. پژوهش حاضر کوشش نموده است تا با بررسی مبانی در سه حوزه مختلف، به این سؤال پاسخ دهد که مبانی دخیل در کشف بهترین راه‌کارهای مقابله با اهانت کدامند؟ این سه حوزه عبارتند از: 1- مبانی فقهی، حقوقی و حکومتی. 2- مبانی اخلاقی 3- مبانی فرهنگی و ارتباطی. از این جهت توجه به هر سه حوزه مطرح شده و استفاده از مبانی استخراج شده در این سه حوزه می‌تواند راه‌گشای مشکل مطرح شده در بالا باشد. از‌این‌رو مقاله حاضر با استفاده‌ از روش‌ متداول در پژوهش‌های فقهی با بررسی ادله‌‌ فقهی و مراجعه به آثار فقهاء برای دست‌یابی به پاسخ این سؤال، مبانی زیر را برای راه‌کارهای مقابله با اهانت مطرح نموده است: وجوب تعظیم شعائر، پرهیز از اشاعه اهانت، حفظ وحدت، اصل هدایت، عدم اغراء به جهل، ‌رعایت عدالت، رأفت حکومت اسلامی، حرمت وهن دین، اصل مقابله با فتنه و پرهیز از تقدس‌زدایی و جلوگیری از واژگونی ارزشی. این مبانی، زیربنای راه‌کارهای مختلف مواجهه با اهانت قرار می‌گیرد. توجه به این مبانی می‌تواند علاوه بر جلوگیری از گسترش اهانت به معصومان زمینه انتخاب بهترین راه‌کار مقابله با اهانت‌کنندگان را در شرایط مختلف فراهم آورد. از‌این‌رو مبانی فقهی، اخلاقی و ارتباطاتی مواجهه با اهانت به معصومان می‌تواند زمینه‌ساز یافتن بهترین راه‌کارهای برآمده از آموزه‌های دینی در این زمینه باشد.‌   

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Jurisprudential, Ethical and Communicative Principles of Encountering Disrespect for the Infallibles

نویسندگان [English]

  • Meysam Motiee 1
  • Mojtaba Azizi 2

1 Assistant Professor of Quran and Hadith Sciences Department of Imam Sadiq University

2 Assistant Professor of Political Science Department of Imam Sadiq University

چکیده [English]

One of the current problems of Islamic societies is to find the best way to confront disrespect for sanctities. To find out the best manner of treating those who give offense to the Infallibles is to examine the basics of confronting insults in Islamic teachings. The present research has tried to explore these principles in three different domains: 1) Jurisprudential, legal and governmental, 2) Ethical, 3) Cultural and communicative. This article by using the conventional jurisprudential research methods has offered the following ways of dealing with insults: Necessity of respecting rituals, avoiding the propagation of insult, maintaining unity, guidance, pursuing justice, showing Islamic kindness, forbidding disrespect for religion, confronting sedition, avoiding desacralization, and preventing devaluation of the existing values . Paying attention to these bases, in addition to preventing the spread of insult to the Infallibles, will provide the suitable ground of choosing the best method of dealing with disrespect under different circumstances. Hence, the legal, ethical and communication foundations for encountering disrespect for the Infallibles can pave the way for finding the best solutions derived from religious teachings in this field.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Insult
  • the Infallibles
  • Principles of Encountering Offense
  • Insulting the Infallibles
  • Confronting Insults
قرآن کریم‌
ابن ادریس حلی، محمد بن احمد (1429ق)، أجوبة مسائل و رسائل فی مختلف فنون المعرفة، قم: دلیل ما.
ابن اشعث، محمد بن محمد (بی‌تا)، الجعفریات (الأشعثیات)، تهران‏: مکتبة النینوی الحدیثة.
ابن درید، محمد بن حسن‏ (1988م‏)، جمهرة اللغة، بیروت‏: دار العلم للملایین‏.
ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی‏ (1369ق)، متشابه القرآن و مختلفه، قم: دار بیدار للنشر.
ابن فارس، احمد بن فارس‏ (1404ق)، معجم مقاییس اللغه‏، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قم‏: مکتب الاعلام الاسلامی‏.
ابن منظور، محمد بن مکرم‏ (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر، چاپ سوم.
ابو صلاح حلبی، تقی‌الدین بن نجم الدین (1403ق)، الکافی فی الفقه، به کوشش رضا استادی، اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین (7).
اردبیلی، احمد بن محمد (1403ق)، مجمع الفائدة، به کوشش مجتبی عراقی، علی پناه اشتهاردی، حسین یزدی أصفهانی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
اردبیلی، احمد بن محمد (بی‌تا)، زبدة البیان فی أحکام القرآن، به کوشش محمد باقر بهبودی، تهران: المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة.
ازهری، محمد بن احمد (1421ق)، تهذیب اللغة، بیروت‏: دار احیاء التراث العربی‏.
اشتهاردی، علی پناه (1417ق)، مدارک العروة، تهران: دار الأسوة للطباعة و النشر.
آمدی، عبدالواحد بن محمد (1410ق)، غرر الحکم و درر الکلم، به کوشش سید مهدی رجائی، ‏قم: دار الکتاب الإسلامی، چاپ دوم‏.
آملی، میرزا هاشم (1406ق)، المعالم المأثورة، قم: چاپ مؤلف کتاب.
برقی، احمد بن محمد (1371ق)، المحاسن، به کوشش جلال الدین محدث، قم: دار الکتب الإسلامیة.چاپ دوم.
تبریزی، جواد بن علی (1427ق)، صراط النجاة، قم: دار الصدیقة الشهیدة.
حائری، سید محمد مجاهد طباطبایی (1296ق)، القواعد و الفوائد و الاجتهاد و التقلید (مفاتیح الأصول)، قم: مؤسسه آل البیت (:).
حائری، سید محمد مجاهد طباطبایی (بی‌تا)، کتاب المناهل‌، قم: مؤسسه آل البیت (:).
حر عاملی، محمد بن حسن (1380ش)، الجواهر السنیة فی الأحادیث القدسیة، تهران: انتشارات دهقان‏، چاپ سوم‏.
حر عاملی، محمد بن حسن (1409ق)، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة (معروف به وسائل الشیعة، قم: مؤسسه آل البیت (:).
حلبی، علی بن حسن (1414ق)، إشارة السبق إلی معرفة الحق، به کوشش گروه پژوهش مؤسسه امام صادق (7)‌، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حلّی، حسن بن یوسف (1411ق)، تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین، به کوشش محمد هادی یوسفی غروی، تهران: مؤسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حلّی، حسن بن یوسف (1412ق)، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
حلّی، حسن بن یوسف (1414ق)، تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسه آل البیت (:).
حلّی، محمد بن حسن (1387ق)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، به کوشش سید حسین موسوی کرمانی ـ علی‌پناه اشتهاردی ـ عبدالرحیم بروجردی‌، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
حمیری، عبدالله بن جعفر (1413ق)، قرب الإسناد، قم: مؤسسة آل البیت (:).
خلیل بن احمد فراهیدی (1409ق)، کتاب العین‏، قم‏: نشر هجرت، چاپ دوم.
(امام) خمینی، سید روح اللّه موسوی (بی‌تا)، تحریر الوسیلة، قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
(امام) خمینی، سید روح الله موسوی (1378ش)، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام.
(امام) خمینی، سید روح الله موسوی (1424ق)، توضیح المسائل (محشّی - امام خمینی)، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ هشتم.
خویی، سید ابوالقاسم (1418ق)، موسوعة الإمام الخوئی، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
خویی، میرزا حبیب الله و دیگران (بی‌تا) منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغة، به کوشش ابراهیم‏ میانجی، تهران: بنیاد فرهنگ امام مهدی، چاپ چهارم.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت‏: دار القلم‏.
رحیمی، مرتضی «تعظیم و بزرگداشت شعائر الهی در آیینه فقه اسلامی»، آموزه‌های فقهی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره 2، (بهار و تابستان 1388): 21-44.
سید رضی، محمد بن حسین (1414ق)، نهج‌البلاغه، قم: هجرت.
سید مرتضی، علی بن حسین (1405ق)، رسائل الشریف المرتضی، به کوشش سید مهدی رجائی، قم: دار القرآن الکریم.
شجاعی زند، علیرضا «عرفی شدن دین، فرد، جامعه»، نقد و نظر، شماره21، (1388): 16.
شهید اول، محمد بن مکی عاملی (1419ق)، ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: مؤسسه آل البیت (:).
شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی (1409ق)، منیة المرید، به کوشش رضا مختاری، قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی (1410ق)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّی کلانتر)، قم: کتابفروشی داوری.
شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی (1414ق)، حاشیة الإرشاد، به کوشش رضا مختاری، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی (1419ق)، فوائد القواعد، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
صاحب بن عبّاد، اسماعیل (1404ق)، المحیط فی اللغة، به کوشش محمدحسن آل یاسین، بیروت‏: عالم الکتب‏.
صدوق، محمد بن علی (1376ش)، الأمالی، تهران: کتابچی، چاپ ششم.
صدوق، محمد بن علی (1378ق)، عیون أخبار الرضا (7)‌، به کوشش مهدی لاجوردی، تهران: جهان.
صدوق، محمد بن علی (1385ش)، علل الشرائع، قم‏: انتشارات مکتبة الداوری.
صدوق، محمد بن علی (1398ق)‏، التوحید،به کوشش هاشم حسینی، قم: جامعه مدرسین.
صدوق، محمد بن علی (1403ش)، معانی الأخبار، به کوشش علی اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
صدوق، محمد بن علی (1413ق)، من لا یحضره الفقیه، به کوشش علی اکبر غفاری، قم: انتشارات جامعه مدرسین، چاپ دوم.
صدوق، محمد بن علی (1415ق)، المقنع،قم: مؤسسة امام مهدی (4).
طباطبایی، سید محمد حسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
طباطبایی، سیدعلی (1418ق)، ریاض المسائل، قم: مؤسسة آل البیت (:) لإحیاء التراث.
طبرسی، حسن بن فضل‏ (1412ق-1370ش)، مکارم الأخلاق‏، قم‏: الشریف الرضی‏.
طبرسی، فضل بن حسن (1372ش‏)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن(مجمع البیان لعلوم القرآن)، به کوشش محمد جواد بلاغی، تهران: ناصر خسرو، چاپ سوم‏.‏
طوسی، محمد بن حسن‌ (1414ق)، الأمالی، قم: انتشارات دارالثقافة.
طوسی، محمد بن حسن (1375ق)، الإقتصاد الهادی إلی طریق الرشاد، تهران: انتشارات کتابخانه جامع چهل‌ستون.
طوسی، محمد بن حسن (1390ق)، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، به کوشش حسن موسوی خرسان، ‏تهران: دار الکتب الإسلامیة.
طوسی، محمد بن حسن (1407ق)، تهذیب الأحکام، به کوشش حسن موسوی خرسان‏، تهران: دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم.
طوسی، محمد بن حسن (1414ق ب)، الرسائل العشر، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، به کوشش احمد قصیر عاملی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فاضل آبی، حسن بن ابی طالب (1417ق)، کشف الرموز فی شرح مختصر النافع، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ سوم.
فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله سیوری حلی (1404ق)، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله سیوری حلی (1425ق)، کنز العرفان فی فقه القرآن، قم: انتشارات مرتضوی.
فاضل هندی، محمد بن حسن (1416ق)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
فیض کاشانی، ملا محسن بن شاه مرتضی (1415ق)، تفسیر الصافی، به کوشش حسین اعلمی، تهران: انتشارات الصدر، چاپ دوم.
فیض کاشانی، ملا محسن بن شاه مرتضی (بی‌تا)، مفاتیح الشرائع، قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
قاضی نعمان مغربی، نعمان بن محمد (1385ق)، دعائم الإسلام، به کوشش آصف فیضی، قم: مؤسسة آل البیت (:)‏، چاپ دوم.
قاضی نعمان مغربی، نعمان بن محمد (بی‌تا)، تأویل الدعائم، قاهره: دار المعارف، القاهرة.
قطیفی، ابراهیم بن سلیمان (1413ق)، السراج الوهاج، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
قمی، علی بن ابراهیم (1404ق)،‏‏ تفسیر القمی‏، به کوشش طیب‏ موسوی جزائری، قم‏: دار الکتاب‏، چاپ: سوم‏.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407)، الکافی، به کوشش علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم.
کاشف الغطاء، حسن بن جعفر (1422ق)، أنوار الفقاهة، نجف: مؤسسه کاشف الغطاء.
مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی‏ (1403ق)، بحار الأنوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، چاپ دوم.
محقق حلّی، جعفر بن حسن (1407ق)، المعتبر فی شرح المختصر، قم: مؤسسه سید الشهداء ‌(7).
محقق حلّی، جعفر بن حسن (1412ق)، نکت النهایة، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
محقق کرکی، علی بن حسین (1414ق)، ‌جامع المقاصد فی شرح القواعد‌، به کوشش گروه پژوهش مؤسسه آل البیت (:)، قم: مؤسسه آل البیت (:)، چاپ دوم‌.
مصباح، علی «نقدی‌ بر تحلیل یورگن هابرماس از رابطه دین و عقلانیت در حوزه علوم اجتماعی»، معرفت فلسفی، شماره1، (آبان 1388): 1-8.
مصطفوی، حسن (1430ق)،‏ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، بیروت، قاهره، لندن‏: دار الکتب العلمیة، مرکز نشر آثار علامه مصطفوی‏، چاپ سوم.
مطهری، مرتضی (1389ش)، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران: انتشارات صدرا، چاپ شصت و ششم.
مفید، محمد بن محمد ‌(1413ق)، المقنعة، قم: انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید.
مکارم شیرازی، ناصر (1387ش)، گفتار معصومین، قم: مدرسه امام علی بن ابیطالب.
نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی (1417ق)، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.
نوری، حسین بن محمد تقی (1408ق)، مستدرک الوسائل و مستبنط المسائل، قم: مؤسسه آل البیت (:).‌
‌هاشمی شاهرودی، سید محمود (1426ق)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (:)، به کوشش محققان مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی‌، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (:).
ورام بن ابی فراس، مسعود بن عیسی (1410ق)، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر المعروف بمجموعة ورّام، قم: ‏انتشارات مکتبة الفقیه.
یزدی، سید محمد کاظم (بی‌تا)، العروة الوثقی مع تعلیقات الفاضل، به کوشش محمد فاضل لنکرانی، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (:).
یعقوبی، عبد الرسول «مقدس و نامقدس» معرفت، شماره 34، (خرداد و تیر1379): 45-56.
 
Bell, Catherine (1997). Ritual: Perspectives and Dimensions, Oxford: Oxford University Press.
Rado, Lisa (1994), Rereading modernism: new directions in feminist criticism, New York: Garland Pub.
Schönpflug, Ute (2008), Cultural Transmission: Psychological, Developmental, Social, and Methodological Aspects, Cambridge: Cambridge books online. 
دین و ارتباطات (دانشگاه امام صادق/ نامه صادق)
دوره 25، شماره 2 - شماره پیاپی 54
دین و ارتباطات
اسفند 1397
صفحه 195-227