حدود مداخله‌‌ دولت در فرهنگ در منابع دینی؛ مورد مطالعه: موسوعه امام علی (ع)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه امام صادق (ع)

2 دانشجوی کارشناسی ارشد معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه امام صادق (ع)

3 دانشجوی کارشناسی ارشد معارف اصلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق علیه السلام

چکیده

خط سیر انقلاب اسلامی رسیدن به تمدن نوین اسلامی است. مراحل این صیرورت عبارت است از‌: انقلاب اسلامی، نظام اسلامی، دولت اسلامی، جامعه اسلامی و در نهایت تمدن نوین اسلامی. اکنون در سومین حلقه از زنجیره تمدن نوین اسلامی، بار تحقق دولت اسلامی بر دوش مسئولان و خصوصاً اندیشمندان حوزه علوم انسانی است. یکی از عرصه‌هایی که دولت خواه ناخواه بر آن تأثیر‌گذار است، فضای فرهنگی حاکم بر جامعه است. حال این سؤال مطرح می‌شود که اساساً مبتنی بر منابع اصیل دینی، حد و مرز مداخله دولت تا کجاست؟ مسئله این پژوهش، حدود مداخله دولت در عرصه فرهنگ می‌باشد. این مقاله سعی دارد با روش استنباط صحیح در مراجعه به متون اصیل دینی، به جست‌و‌جوی ابعاد دخالت دولت در عرصه فرهنگ بپردازد. روش این پژوهش کتابخانه‌ای و رویکرد آن توصیفی و تحلیلی است. بر اساس یافته‌های این پژوهش آموزش و تربیت، ارشاد و هدایت مردم، ایجاد بستر و مقدمات لازم برای انجام فرائض و مقابله و مبارزه با بدعت‌های جدید سطوح مداخله دولت در عرصه فرهنگ را تعیین می‌کند. روش مداخله ‌دولت در فرهنگ در یک طیف حکیمانه و با موعظه آغاز و به مقابله ‌مسلحانه ختم می‌شود، که هر‌کدام از روش‌ها در یک حوزه باید بکار بسته شود و نکته ‌ظریف در اینجاست که استفاده ‌یک روش در حوزه ‌دیگر ممکن است باعث ایجاد خسارت جبران‌نا‌پذیر می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Extent of Government Intervention in Culture according to Religious Sources; Case Study of Imam Ali Compendium

نویسندگان [English]

  • Ahmad Ali Ghane 1
  • hadi ghiasi 2
  • Abbas Ghaemi 3

1 Associate Professor of Islamic Jurisprudence and Law of Imam Sadegh University

2 M.A. Student of Islamic Studies, Culture and Communication, Imam Sadeq University

3 M.A. Student of Islamic Studies, Culture and Communication, Imam Sadeq University

چکیده [English]

The course followed by the Islamic Revolution is to reach the new Islamic civilization. The stages of this evolution are: The Islamic Revolution, the Islamic system, the Islamic State, the Islamic society, and finally the new Islamic civilization. Now in the third phase of modern Islamic civilization, the burden of achieving the Islamic state is on the shoulders of the officials, especially the scholars engaged on humanities. One of the areas which is inevitably under the impact of the government is the dominant cultural atmosphere of the society. The question that arises here is that based on genuine religious sources, where are the limits of government intervention? The subject of this study is determining the extent of the government’s intervention in the field of culture. Based on our findings, such factors like education, guidance of the people, setting the ground for conducting one’s religious duties, and fighting against heresies, determine the levels of government’s intervention in the field of culture. This intervention usually starts with wise sayings but culminates in armed confrontation. And the subtle point is that each of these methods must be utilized in one specific situation, but extending this method to other domains may result in irreparable harms.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Government and Culture
  • Religious Resources
  • Religion and Culture
  • Religious Government
اشتریان، کیومرث (1391). مقدمه‌ای بر روش سیاست‌گذاری فرهنگی، تهران: نشر جامعه‌شناسان.
الحر العاملی، محمد بن الحسن‌ (۱۴۱۴الف‌). وسائل الشیعه. (ویرایش دوم). (ج ۲۶). قم: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث.
الحر العاملی، محمد بن الحسن‌ (۱۴۱۴ب‌). وسائل الشیعه. (ویرایش دوم). (ج ۹). قم: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث.
باقری فرد، محمد حسین؛ توکلی، عبدالله؛ الوانی، سید مهدی (1395). ساز‌و‌کارهای تأثیرگذاری دین در فرآیند سیاست‌گذاری فرهنگی (با تأکید بر مرحله تدوین)، دین و ارتباطات، شماره50، صص5-37
پهلوان، چنگیز (1388). فرهنگ و تمدن، تهران: نشر نی.
جعفری، محمد‌تقی (مترجم)‌ (۱۳۸۶). نهج‌البلاغه. (ویرایش سیزدهم). تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
جمشیدی، مهدی‌ (۱۳۹۳). تأملاتی در نظریه استاد مطهری پیرامون چیستی حق مداخله دولت دینی در حوزه فرهنگ. مدرسه اسلامی علوم سیاسی. (۳ و ۴)، ۱۰۴–۱۲۶.
خاکی، غلامرضا (1390). روش تحقیق با رویکردی به پایان‌نامه‌نویسی، تهران: انتشارات بازتاب.
خواجه سروی، غلامرضا؛ بیات، مرتضی (1396). سیاست‌گذاری رسانه مطلوب در جمهوری اسلامی ایران، دین و ارتباطات، شماره 52، صص105-131
رشاد، علی‌اکبر (۱۳۸۰الف‌). دانشنامه امام علی (ع). (ویرایش اول). (ج ‌۴). تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
رشاد، علی‌اکبر (۱۳۸۰ب‌). دانشنامه امام علی (ع). (ویرایش اول). (ج ۵). تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
رعیتی و دانش فرد (1395). ‌اعتباریابی الگوی اجرای برنامه‌های فرهنگی در سند چشم‌انداز افق 1404‌، نشریه‌ مطالعات میان‌فرهنگی، شماره 29
ری‌شهری، محمد‌ (۱۴۲۵). موسوعة الإمام علی بن أبی طالب (ع) فی الکتاب والسنة والتاریخ. (ویرایش دوم). (ج‌۴). قم: دار الحدیث.
طوسی، محمد بن الحسن‌ (۱۳۶۵). تذهیب الاحکام. (ویرایش ۴). (ج ۹). تهران: دار الکتب اسلامیه.
طوسی، محمد بن الحسن‌ (۱۳۹۰). الاستبصار. (ج‌۴). تهران: دار الکتب اسلامیه.
طباطبایی محمد‌حسین (بی‌تا). المیزان‌، نرم‌افزار مجموعه آثار علامه طباطبایی.
ـــــــــ، شیعه در اسلام (1388)، قم: بوستان کتاب.
ـــــــــ، قرآن در اسلام (1389)، قم: بوستان کتاب.
عصاریان‌نژاد و علوی (1391)، فرهنگ انتظار و راهبرد زمینه‌سازی ظهور‌. نگرش راهبردی، شماره 1.
غفاری، علی‌اکبر (۱۳۶۳). تحف العقول. (ویرایش دوم). قم: جامعه مدرسین، دفتر انتشارات اسلامی.
فاضلی نعمت‌الله؛ قلیچ مرتضی (1392). نگرشی نو به سیاست فرهنگی‌، تهران: نشر تیسا.
کلینی، محمد بن یعقوب‌ (۱۳۶۷). الکافی. (ویرایش سوم). (ج ۷). تهران: دار الکتب الاسلامیه.
کلینی، محمد بن یعقوب‌ (۱۳۶۷). الکافی. (ویرایش سوم). (ج ۱). تهران: دار الکتب الاسلامیه.
کوش دنی (1390). مفهوم فرهنگ در علوم اجتماعی. (فریدون وحیدا، مترجم). تهران: نشر سروش.
گیروشه (1393). مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی عمومی. (جلد اول: کنش اجتماعی). زنجانی‌زاده هما، مترجم). تهران: سمت.
مسعودی، عبد الهادی‌ (۱۳۸۹). درسنامه فهم حدیث. (ویرایش اول). قم: سازمان چاپ و نشر دار الحدیث.
مصباح یزدی، محمد‌تقی (1391). پرسش‌ها و پاسخ‌ها. (جلد 3). قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
همایون محمد‌هادی؛ جعفری هتفخوانی نادر (1387). درآمدی بر روش و مفهوم سیاست‌گذاری فرهنگی، اندیشه مدیریت، سال دوم، شماره دوم.