جستاری فقهی در مواجهه حکومت اسلامی با تهدیدات امنیتی عرصه فرهنگ

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مازندران

2 دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مازندران

3 استاد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مازندران

چکیده

تهدید علیه حکومت‌ها گرچه غالباً سخت‌افزاری و با هدف تغییر ساختار سیاسی بوده است ولی روزبه‌روز باتوجه‌به درک اهمیت عرصه فرهنگ توسط دشمن، جنبه نرم‌افزاری تهدیدها بیشتر شده است. در این رویکرد فرهنگ به‌عنوان یکی از کلان نظام‌های اجتماعی که تأثیرات گسترده‌ای بر سایر نظام‌ها از جمله ساختار سیاسی، امنیت و ... دارد، موردتوجه دشمن قرار گرفته و بدین‌وسیله در عصر حاضر و به طور خاص پس از پیروزی انقلاب اسلامی هجمه‌ها به فرهنگ اسلامی در قالبی سازماندهی شده و هدفمند بروزیافته و عناصر رکنی فرهنگ اسلام را به‌منظور ازبین‌بردن حاکمیت مکتب اسلام بر جامعه، مورد تهدید قرار داده است. گرچه در اسلام با وجود احکامی از جمله امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر، نقشی به سزا برای مردم در صیانت از فرهنگ اسلامی تعریف شده ولی باتوجه‌به سازمان‌مند بودن اقدامات بسیاری از مهاجمان فرهنگی، مواجهه با آنها جز با پشتوانه و قدرتی حاکمیتی جهت رصد و حذف ریشه‌های تهدید قابل تحقق ناست. این در حالی است که باتوجه‌به توسعه مفهوم امنیت در عصر حاضر به عرصه‌های فرهنگی، اقتصادی، زیست‌محیطی و ...، مواجهه با تهدیدات امنیتی عرصه فرهنگ، اضافه بر مواجهه با تهدیدات سخت و نیمه‌سخت، از وظایف اساسی حکومت‌ها از جمله حکومت اسلامی محسوب می‌شود. نگارنده با پژوهشی میان‌رشته‌ای از نوع تحقیقات تحلیلی - اسنادی با روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای، ضمن موضوع‌شناسی بعد امنیتی عرصه فرهنگ و مؤلفه‌های مواجهه با تهدید امنیتی، پس از بررسی در منابع فقهی و ادله نقلی و عقلی و بازخوانی الگوی گروه‌های حسبه، معتقد است همان‌طور که حکومت اسلامی برای مواجهه با تهدیدهای سخت و نیمه‌سخت دارای تشکیلاتی منسجم تحت عنوان دستگاه امنیتی اطلاعاتی است، ضروری است برای مواجهه با تهدیدهای نرم نیز به تأسیس نهاد حکومتی امنیت فرهنگی بپردازد که سه نوع مأموریت اساسی را به‌عنوان نقش‌آفرینی حکومت اسلامی برای مواجهه با تهدیدات امنیتی عرصه فرهنگ متصور می‌سازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Jurisprudential Survey of Islamic Government’s Confrontation with Security Threats in Cultural Arena

نویسندگان [English]

  • mohammad hosein alipor 1
  • Mohammad Mohseni Dehkalany 2
  • Ali Akbar Izadi Fard 3

1 PhD student in Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Mazandaran University

2 Associate Professor of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Mazandaran University

3 Professor of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Mazandaran University

چکیده [English]

Though threats against governments have often been of hardware nature aimed at changing the political structure, due to the enemy's awareness of the importance of culture, the software aspect of the threats has increasingly brought into focus. After the victory of the Islamic Revolution, attacks on Islamic culture have systematically taken place and threats against the cultural foundations of Islam have been made to undermine the rule of Islam in society. Despite the fact that some Islamic injunctions like enjoining virtues and forbidding vices can play a big role in safeguarding the Islamic culture, due to the organized nature of most cultural attackers’ endeavors, a serious reaction against them can only be produced with the state support and might that will monitor and eradicate their unfavorable effects. The author, being aware of the significance of the issue of cultural security and indicators of facing cultural threats, has done an interdisciplinary and analytical-documentary research based on library information, reviewing the jurisprudential sources and narrative and intellectual arguments and re-reading Hasbah group models, and has formed the opinion that  just as the Islamic State has a cohesive organization called the Intelligence Security Service to deal with hardware threats, it must also organize a state body specialized in tackling the ones happening in the cultural arena.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Security Threat
  • Culture
  • Enjoining Virtues
  • Forbidding Vices
  • Government Entity
قرآن کریم، (1374) ترجمه آیتی، تهران: انتشارات سروش
آشوری، داریوش، (1388) دانشنامه سیاسی، تهران، انتشارات مروارید
آهنگران، محمد رسول. مسعودیان، مصطفی (بهار و تابستان 1388)، اجرای حدود در عصر غیبت؛ مبانی و چالش‌ها، مجله حقوق خصوصی، سال 6 ، 14 :149-166.
آقایی، علی‌اکبر، آسیب اجتماعی و تهدید امنیتی: بررسی موردی اوباشگری، دانشنامه واحد علوم و تحقیقات، زمستان 89
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414 ق)، لسان العرب، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع
بجنوردی، سید حسن (1419ق)، القواعد الفقهیه، قم، نشر الهادی
تبریزی، راضی بن محمدحسین نجفی (1413ق)، تحلیل الاحکام فی فقه الاسلام، تهران، امیر قلم
تبریزی، جعفر سبحانی (1424ق)، المواهب فی تحریر احکام المکاسب، قم: مؤسسه امام صادق علیه‌السلام
تولایی، محمد، کلهر، رضا، زورق، محمدحسن، امینیان، بهادر، احمدوند، علی‌محمد، مفهوم‌شناسی تهدید سخت، نیمه‌سخت و نرم، فصلنامه مطالعات راهبردی بسیج، شماره 39، تابستان 1387
جمعی از محققان (بی تا)، مجله فقه اهل‌بیت، مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی
حرّ عاملی، محمد بن حسن (1416 ق)، وسایلالشیعة. ج27 و 28 . قم: مؤسسة آل البیت
حلی (علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر (1415 ق)، مختلفالشیعة. ج4، قم: مرکز النشرالتابع والکتب الاعلام الاسلامی، دفتر تبلیغات حوزة علمیة قم
حلّى، محقق، نجم‌الدین، جعفر بن حسن (1408 ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان
حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (1420ق)، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، قم، مؤسسه امام صادق علیه‌السلام
حلی، این ادریس، محمد بن منصور (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی
خمینی (امام)، روح‌الله (1378)، ولایت‌فقیه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
خویی، سید ابوالقاسم (1396 ق)، مبانیتکملة المنهاج، قم: ج 1
راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن‏، بیروت، دار القلم
راوندی، قطب‌الدین (1405ق)، فقه القرآن، قم: کتابخانه عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی
شاه‌آبادی، محمدعلی (1380)، شذرات المعارف، تهران: ستاد بزرگداشت مقام عرفان و شهادت
شریعت مدار جزایری، امنیت در فقه سیاسی شیعه، فصلنامه علوم سیاسی، تابستان 1379
صرامی، سیف‌الله (1377)، حسبه یک نهاد حکومتی، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی
طباطبایی، سید محمدحسین (1374)، تفسیر المیزان، مترجم: موسوی همدانی سید محمدباقر، قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
طبرسی، فضل بن حسن (1385 ق)، مشکاة الانوار فی غرر الأخبار، نجف: حیدریه
طریحی، فخرالدین بن محمد (1375)، مجمع البحرین‏، تهران، مرتضوی
طوسی، محمد بن حسن (قرن پنجم)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی
طوسی، محمد بن حسن (1400ق)، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت: دارالکتب العربی
عاملی، محمد بن مکی (1417ق)، الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی
عجلانی، منیر (1409ق)، عبقریة الاسلام، الطبعة الثانیة، بیروت: دار النفائس
عقیلی، سید وحید؛ مصطفوی، فرحناز، ماهیت تهدید نرم، ابعاد و ویژگی‌ها، دانشنامه حقوق و سیاست، شماره 19، بهار و تابستان 1392
علیپور، محمدحسین (1394)، تحلیل بعد امنیتی تهاجم فرهنگی در فقه امامیه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام
فراهیدى، خلیل بن أحمد (1409 ق)، کتاب العین‏، قم، نشر هجرت
فیومی، احمد بن محمد (1414ق)، مصباح المنیر فی غریب شرح الکبیر للرافعی، قم، مؤسسه دار الهجرة
قرائتی، محسن (1383)، تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن
قمی، سید صادق (حسینی)، (1412ق)، فقه الصادق، قم، دار الکتاب
کریمی جهرمی، علی (1412 ق.)، الدرالمنضودفیاحکامالحدود،ج1 ، تقریرات درس آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی، قم، دارالقرآن الکریم
کلینی، محمد بن یعقوب (1363)، الکافی، تهران، دارالکتب السلامیه، چاپ پنجم.
مازندرانی، علی‌اکبر سیفی (1425ق)، مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیه الاساسیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی
مصطفوى، حسن‏ (1368)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
مفید، محمد بن محمد (1413ق)، المقنعه، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید
ماوردی، ابوالحسن علی بن محمد بن حبیب البصری البغدادی (1406ق)، الاحکام السلطانیه، الطبعة الثانیه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی
مروارید، علی‌اصغر (1410ق)، سلسلة الینابیع الفقهیة، الطبعة الاولی، بیروت: مؤسسة فقه الشیعة و الدار الاسلامیة
مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، ج3و‏4، تهران: دارالکتب الاسلامیه
منتظری، حسینعلی (1411ق)، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیه، قم: دار الفکر
نجفی، محمدحسن (1392 ق.)، جواهرالکلام. ج21و41، تهران: دارالکتب الاسلامیة
فرهنگ لغت انگلیسی oxford