الگوی عملکرد "قاسطین" در تقابل با امیرالمؤمنین علی (علیه السّلام) بر مبنای تحلیل گفتمان گزارش‌های ناصبی‌گری تشکیلاتی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، جمهوری اسلامی ایران

2 دانشجوی دکتری دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، جمهوری اسلامی ایران

10.30497/rc.2025.247578.2085

چکیده

ناصبی‌ اصطلاحی است که بر دشمنان امیرالمؤمنین علی(علیه‌السلام) اطلاق دارد. دشمنی دیرینه بنی‌امیه با خاندان وحی در زمان معاویه ‌بن ابی‌سفیان به اوج رسیده و دارای تشکیلات دامنه‌داری گردید. هرچند گزارش‌هایی پراکنده از لابه‌لای کتب تاریخ، ابعاد متنوّعی از این موضوع را روشن می‌کند؛ اما برای درک بهتر آن لازم است تا زوایای پنهان و سازمان‌یافتگی آن تشکیلات کشف و تبیین گردد. در این موضوع از طریق روش­ تحلیل کیفی و با بهره­گیری از روش تحلیل گفتمان و به شکل ویژه روش «پدام»، گزارش‌های تاریخی موجود در این زمینه در سه سطح، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. معاویه بن ابی­ سفیان به‌عنوان سردمدار جریان ناصبی‌گری تشکیلاتی، سرزمین شام و مناطق در دسترس را به مولد و خاستگاه ناصبیان تاریخ تبدیل و بغض ایشان را در این مناطق اسلامی نهادینه کرد. بررسی صورت گرفته نشان داد تلاش او عمدتاً در سه زمینه فرهنگی، سیاسی و امنیتی متمرکز بود؛ در زمینه فرهنگی استفاده از تشکیلات فراگیر سب و لعن، در زمینه سیاسی مظلوم ­سازی از خلیفه سوم و نشان دادن امیرالمؤمنین علی(علیه‌السلام) به‌عنوان قاتل خلیفه و قبیح ‌نشان‌دادن شیعه­ گری در جامعه و در سطح امنیتی نیز به تعقیب و مجازات شیعیان و برکناری آنان از مناصب مدیریتی و نیز اعمال محدودیت­های اجتماعی برای آنان با تهدید و تطمیع و تحمیق، عمده راهبردهای وی بوده که چنین راهبردهایی را با استفاده از سه اهرم کارگزاران جائر، علمای دینی وابسته و نیز چهره­ های مطرح و سرشناسی که در تقابل با امیرالمؤمنین علی(علیه‌السلام) بودند، به ثمر نشاند. تشکیلات نصب معاویه از گستردگی و فراگیری بسیاری برخوردار بود و تلاش او در تربیت نسل­های معاند علیه علی(علیه‌السلام) در طول دوران ریشه دواند؛ به‌‌طوری‌که می ­توان وی را «پایه­ گذار سلفی ­گری» نوین نامید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The performance pattern of "Qastin" in confrontation with Amir al-Mu'minin Ali (peace be upon him) based on discourse analysis of organizational hostility reports

نویسندگان [English]

  • meysam Motiee 1
  • morteza soltani 2

1 faculty member, imam sadiq university, Tehran, I.R.Iran

2 Ph.D student at Imam Sadegh University, Tehran, I.R.Iran

چکیده [English]

Discourse analysis is one of the qualitative analysis methods that is very useful in the analysis of historical reports. In the issue of organizational hostility, using the discourse analysis method and especially the "Pedam" method, the existing historical reports in this field were analyzed and examined at three levels. Muawiya bin Abis Sufyan, as the leader of the organizational hostility process, turned the land of Syria and the accessible areas into the birthplace and origin of the nasbi's of history and institutionalized their hatred in these Islamic regions. His efforts were mainly focused on three cultural, political and security fields;In the cultural field, the use of all-encompassing organizations of curses and curses, in the political field, oppressing the third caliph and showing Amir al-Mu'minin Ali, peace be upon him, as the killer of the caliph, and showing Shiaism in society as ugly And at the security level, pursuing and punishing Shiites and removing them from management positions, as well as imposing social restrictions on them with threats, bribery, and persuasion, have been his main strategies who implemented such strategies by using the three levers of corrupt agents, affiliated religious scholars, and well-known figures who were in opposition to Amir al-Mu'minin Ali (peace be upon him). Muawiyah's hostility organization was very extensive and comprehensive, and his efforts in educating generations of opponents against Ali (peace be upon him) took root throughout the era; So that he can be called the "founder of modern Salafism".

کلیدواژه‌ها [English]

  • Amir al-Mu'
  • minin Ali (peace be upon him)
  • organizations
  • hostility
  • insults
  • discourse analysis
آلوسی، سیدمحمود (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دار الکتب العلمیه.
آل­یاسین، راضی بن عبدالحسین (1412ق). صلح الحسن(علیه‌السلام). بیروت: اعلمی.
ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة‌الله (1404ق). شرح نهج‌البلاغه. به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
ابن ابی عاصم، عمرو (1413ق). کتاب السنه. به کوشش محمد ناصر الدین آلبانی، بیروت: المکتب الاسلامی.
ابن ابی شیبه، عبدالله بن محمد (1409ق). المصنف فی الأحادیث والآثار. به کوشش سعید اللحام، بیروت: دار الفکر.
ابن اثیر جزری، علی بن ابی الکرم (1385ق). الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.
ابن اثیر جزری، علی بن ابی الکرم (1409ق). أسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت: دار الفکر.
ابن اعثم کوفی، أحمد (1411ق). الفتوح. به کوشش علی شیری، بیروت: دارالأضواء.
ابن بابویه، علی بن حسین (1413ق). من لا یحضره الفقیه. به کوشش علی‌اکبر غفاری، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
ابن بابویه، علی بن حسین (1406ق). التوحید. به کوشش هاشم حسینی، قم: جامعه مدرسین.
ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی (1412ق). المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، به کوشش محمد عبد القادر عطا و مصطفی عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی (1326ق). تهذیب التهذیب. هند: مطبعة دائرة‌المعارف النظامیة.
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی (1390ق). لسان المیزان. به کوشش دائرة‌المعارف النظامیة، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد (1408ق). دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الأکبر. به کوشش خلیل شحادة، بیروت: دار الفکر.
ابن سعد، محمد بن سعد (1410ق). الطبقات الکبری. به کوشش محمد عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن سیده، علی بن اسماعیل (1421ق). المحکم و المحیط الأعظم. بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی (1379ق). مناقب آل أبی طالب. قم: مؤسسه انتشارات علامه.
ابن عبد ربه، احمد بن محمد (1404ق). العقد الفرید. بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن عدیم، عمر بن أحمد (بی‌تا). بغیة الطلب فی تاریخ حلب. به کوشش سهیل زکار، بی‌جا: دار الفکر.
ابن عساکر، علی بن حسن (1415ق). تاریخ مدینة دمشق و ذکر فضلها وتسمیة من حلها من الأماثل. به کوشش عمر بن غرامة العمری، بیروت: دار الفکر.
ابن العمرانی، محمد بن علی (1421ق). الإنباء فی تاریخ الخلفاء. به کوشش قاسم السامرائی، قاهره: دارالآفاق العربیه.
ابن قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم (1410ق). الإمامة و السیاسة المعروف بتاریخ الخلفاء. بیروت: دارالأضواء.
ابن قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم (1992م). المعارف. الهیئة المصریة العامة للکتاب.
ابن ‌کثیر، اسماعیل بن عمر (بی­تا). البدایة و النهایة. بیروت: دارالفکر.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار الصّادر.
ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله (1394ق). حلیة الأولیاء وطبقات الأصفیاء. مصر: السعاده.
احمد بن حنبل (1420ق). مسند أحمد بن حنبل. به کوشش شعیب الأرنؤوط و دیگران، بی‌جا: مؤسسة الرسالة.
ازهری، محمد بن احمد (1421ق). تهذیب اللغة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
بحرانی، سیدهاشم بن سلیمان (1411ق). حلیة الأبرار فی أحوال محمّد و آله الأطهار (علیهم‌السلام). قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة.
برقی، احمد بن محمد (1371ق). المحاسن. به کوشش جلال الدین محدث، قم: دار الکتب الإسلامیه.
بشیر، حسن و دیگران (1389). خبر؛ تحلیل شبکه‌ای و گفتمان. تهران: دانشگاه امام صادق(علیه‌السلام).
بشیر، حسن و دیگران (1391). رسانه‌های بیگانه، قرائتی با تحلیل گفتمان. تهران: سیمای شرق.
بلاذری، احمد بن یحیی (1959م). أنساب الأشراف. ج اول، به کوشش محمد حمیدالله، مصر: دارالمعارف.
بیضون ابراهیم (1978م). التیارات السیاسیه فی القرن الاول الهجری. بیروت: دار النهضة العربیة.
ترمذی، محمد بن عیسی (1998م). سنن الترمذی. به کوشش بشار عواد معروف، بیروت: دار الغرب الإسلامی.
ثقفی کوفی، ابراهیم بن محمد (1353). الغارات. به کوشش جلال الدّین حسینی ارموی، تهران: انجمن آثار ملی.
جاحظ، عمرو بن بحر (1418ق). البیان والتبیین. به کوشش عبدالسّلام هارون، قاهره: مکتبة الخانجی.
جوهری، اسماعیل بن حماد (1376ق). الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة. به کوشش احمد عبد الغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین.
حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله (1411ق). المستدرک علی الصحیحین. به کوشش مصطفی عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیه.
حرعاملی، محمد بن حسن (1409ق). تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة (معروف به وسائل الشیعة. قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام).
علامه حلی، حسن بن یوسف (1410ق). نهایة الاحکام. به کوشش مهدی رجایی، قم: اسماعیلیان.
علامه حلی، حسن بن یوسف (1982م). نهج الحقّ و کشف الصدق. بیروت: دار الکتاب اللبنانی.
خطیب بغدادی، أحمد بن علی (1417ق). تاریخ بغداد. به کوشش مصطفی عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیه.
ذهبی، محمد بن احمد (1413ق). تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام. به کوشش عمر عبد السلام تدمری، بیروت: دار الکتاب العربی.
ذهبی، محمد بن احمد (1419ق). تذکرة الحفاظ. به کوشش زکریا عمیرات، بیروت: دار الکتب العلمیه.
ذهبی، محمد بن احمد (1405ق). سیر أعلام النبلاء. به کوشش شعیب الأرناؤوط، بیروت: مؤسسة الرسالة.
رازی، عبدالرحمن بن ابی­حاتم (1952م). الجرح و التعدیل. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
زمخشری، محمود بن عمر (1979م). أساس البلاغه. بیروت: دار الصّادر.
سمهودی، علی بن عبدالله (1419ق). وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی. بیروت: دار الکتب العلمیه.
سید رضی، محمد بن حسین (1414ق). نهج‌البلاغه. قم: هجرت.
شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی (1416ق). مسالک الأفهام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
طبرانی، سلیمان بن أحمد (1405ق). المعجم الکبیر. به کوشش حمدی عبد المجید السلفی، بی‌جا: دار إحیاء التراث العرب.
طبری، محمد بن جریر (1387ق). تاریخ الرسل و الأمم و الملوک. تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث.
طبری، محمد بن جریر (1358ق). المنتخب من ذیل المذیل من تاریخ الصحابة و التابعیه. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
عاملی، جعفر مرتضی (1426ق). الصحیح من سیرة النبی الأعظم (طبع جدید). قم: دار الحدیث.
عبدالله، عادل کاظم (1428ق). القول العلی فی اثبات سبّ معاویه لسیدنا علی. بیروت: دار وادی السّلام.
عصامی، عبدالملک بن حسین (1419ق). سمط النجوم العوالی فی أنباء الأوائل والتوالی. به کوشش عادل أحمد عبد الموجود ـ علی محمد معوض، بیروت: دار الکتب العلمیه.
عقاد، عباس محمود (بی­تا). معاویة بن ابی­سفیان. بی­جا: دار الرّشاد الحدیثه.
علوی، محمد بن علی (1428ق). المناقب (کتاب العقیق). قم: دلیل ما.
کوثری، احمد (1393). بررسی ریشه‌های تاریخی ناصبی­گری. نشریه سراج منیر، (16).
کوفی، فرات بن ابراهیم (1410ق). تفسیر فرات الکوفی. تهران: مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1409ق). کتاب العین. قم: نشر هجرت.
فرکلاف، نورمن (1379). تحلیل انتقادی گفتمان. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
قرطبی، محمد بن احمد (1364). الجامع لأحکام القرآن. تهران: انتشارات ناصر خسرو.
قندوزی حنفی، سلیمان بن ابراهیم (1416ق). ینابیع المودة لذوی القربی. به کوشش سید علی جمال اشرف الحسینی، بی‌جا: دار الاسوة للطباعة والنشر.
کشّی، محمد بن عمر (1409ق). رجال الکشی. مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دارالکتب الأسلامیه.
مبرّد، محمد بن یزید (1417ق). الکامل فی اللغة و الأدب. به کوشش محمد أبوالفضل إبراهیم، قاهره: دار الفکر العربی.
خطیب بغدادی، أحمد بن علی (1417ق). تاریخ بغداد. به کوشش مصطفی عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیه.
مسعودی، علی بن حسین (1409ق). مروج الذهب و معادن الجوهر. به کوشش اسعد داغر، قم: دار الهجره.
مسلم بن حجاج نیشابوری (بی‌تا). صحیح مسلم. بیروت: دار الفکر.
مطیعی، میثم (1402). آموزه­های معصومان در مواجهه با اهانت. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(علیه‌السلام).
مک‌دانل، دایان (1380). مقدمه­ای بر نظریه‌های گفتمان. ترجمه حسین علی نوذری، تهران: نشر فرهنگ گفتمان.
نسائی، احمد بن شعیب (1421ق). السنن الکبری. به کوشش حسن عبدالمنعم شلبی، بیروت: مؤسسة الرسالة.
نمیری، عمر بن شبه (1417ق). تاریخ المدینة المنورة. بیروت: دار الکتب العلمیه.
نووی، یحیی بن شرف (1392ق). المنهاج فی شرح صحیح مسلم بن الحجاج. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نویری، احمد بن عبدالوهاب (1424ق). نهایة الأرب فی فنون الأدب. به کوشش مفید قمحیة وجماعة، بیروت: دار الکتب العلمیه.
واقدی، محمد بن عمر (1409ق). المغازی. بیروت: اعلمی.
هیثمی، علی بن ابی بکر (1408ق). مجمع الزوائد و منبع الفوائد. بیروت: دارالکتب العلمیه.
یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله (1995م). معجم البلدان. بیروت: دار الصّادر.
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب (بی‌تا). تاریخ الیعقوبی. بیروت: دار الصّادر.